De kwetsbaarheid van de evangelische beweging
ds. Oscar Lohuis • 85 - 2009 • Uitgave: 22
Een aantal van de traditionele kerken in ons land is zich nog goed bewust van hun historische wortels. De meer orthodox Gereformeerde kerkgenootschappen bijvoorbeeld, waar er meerdere van zijn, hebben een duidelijke belijdende identiteit. Zij zeggen: “Hier staan wij” en zij weten waar zij staan, omdat zij putten uit de rijke bronnen van het verleden. Identiteit heeft namelijk veel te maken met kennis van je ontstaansgeschiedenis, waar je vandaan komt, je geschiedenis.
De evangelische beweging, waar ik mijzelf toe reken, is zich veel minder bewust van haar historische wortels. Weinig evangelische leiders houden zich bezig met ‘rijke bronnen uit het verleden’. De identiteit van de evangelische gemeenten is daardoor ook minder duidelijk en ook veel meer aan verandering onderhevig. Juist de vrijheid en de ruimte die er binnen de evangelische kerken is, heeft tientallen jaren lang velen uit de traditionele kerken aangetrokken en hen de overstap doen maken. Ik ben echter bang dat deze vrijheid hoe langer hoe meer juist de zwakheid van de evangelische beweging zal worden. Het gebrek aan identiteit heeft de evangelische beweging hype-gevoelig gemaakt. Weer een nieuw model voor gemeentegroei dient zich eens in de zoveel tijd aan en veel gemeenten proberen zich opnieuw aan het sjabloon te conformeren in de hoop dat het vrucht zal afwerpen. Heel veel tijd, energie en geld worden gestoken in het nieuwe model. Maar op een gegeven moment worden voorgangers en gemeenteleden moe van al die veranderingen. Ook de gangbare liturgie in evangelische kerken is de laatste tien jaar sterk veranderd, niet altijd ten goede.
De ‘belijdende identiteit’ van veel vrije groepen is vaak erg zwak. De evangelische beweging heeft geen duidelijk omschreven belijdenis. Veel gemeenten hebben alleen in hun statuten staan dat zij uitgaan van het gezaghebbende en onfeilbare Woord van God, de Bijbel. Dat is mooi, maar ook vaag, omdat je daar erg veel kanten mee op kan. Hierdoor is de evangelische beweging ook vatbaar geworden voor de hedendaagse cultuur. Een aantal woorden die onze cultuur typeren zijn bijvoorbeeld: individualisme, romanticisme en pragmatisme. Alle drie zijn te herkennen in de evangelische beweging. Het individualisme is te vinden in de grote nadruk op het persoonlijke geloof. Het romanticisme is te vinden in de grote nadruk op de persoonlijke beleving en het gevoel. Het pragmatisme is te vinden in het feit dat velen zeggen: Als het werkt, is het goed. Waarmee vooral wordt bedoeld: als er mensen bijkomen, dan kan het niet anders dan goed zijn.
Over alle drie zou ik een apart artikel kunnen schrijven, maar het gaat mij er nu even om dat wij zo makkelijk meegaan met de heersende filosofie van de tijd. Er is soms zo weinig besef van wat wij de gezonde leer verplicht zijn.
Deze uitgave van Het Zoeklicht verschijnt op 31 oktober, dat is Hervormingsdag. Elk jaar wordt er stilgestaan bij de grootste herontdekking van het evangelie sinds de tijd van de apostelen, die van de grote Hervormers van de 16e eeuw. Uit de prediking en de geschriften van o.a. Luther en Calvijn is een gigantische Reformatie van kerk en samenleving voortgekomen. Het geloof was in hun tijd mensgericht geworden, antropocentrisch. In de kerk van de Middeleeuwen was de nadruk komen te liggen op de menselijke bijdrage. In veel evangelische gemeenten is opnieuw de nadruk komen te liggen op de menselijke bijdrage. Wij doen dit en dan doet God dat. Wij maken een keuze en God schenkt genade. Als dat zo is hangt het uiteindelijk dus toch van ons af. Richard Niebuhr heeft vrijzinnigheid eens als volgt omschreven: “Een God zonder toorn bracht mensen zonder zonde in een koninkrijk waar geen oordeel plaatsvindt door een Christus zonder het kruis.”
In veel evangelische kerken wordt niet of nauwelijks over de toorn van God en over de werkelijkheid van het oordeel gesproken. In lijn met het romanticisme van onze tijd wordt er vooral een lief evangelie gebracht, waarin God alleen maar iedereen onvoorwaardelijk liefheeft. In de lijn met het materialisme van onze tijd wordt er veel gepredikt over hoe het geloof je kan helpen om succesvol te worden. Maar Jezus volgen betekent jezelf verloochenen, dagelijks je kruis dragen, het betekent lijden en sterven aan jezelf. Wat ik bedoel te zeggen is dat het best wel eens zou kunnen dat de belijdenis van de Hervormers in onze tijd opnieuw onder druk staat en onbewust losgelaten dreigt te worden.
Wat zijn eigenlijk de kerkhistorische wortels van de evangelische beweging? Dat zijn de Reformatie, het Puritanisme en de grote opwekkingsbewegingen van de 18e eeuw en daarna. De leer van de Reformatie is dus ook voor evangelische gemeenten van fundamenteel belang. Het is een herontdekking van de leer van de apostelen. De Hervormers zeiden immers dat wij terug moesten naar de Bijbel.
Het is één ding om te zeggen dat de Bijbel onze enige richtsnoer is voor geloof en leven. Het is een ander ding om in de praktijk van geloof, belijdenis, prediking, gemeente-zijn en christen-zijn ook werkelijk je te onderwerpen aan de Schrift. Het is goed mogelijk dat een gemeente de Bijbel belijdt als richtsnoer, maar in de praktijk vrijzinnig is geworden. De inspiratie van de Schrift wordt beleden, maar onderwijl is de boodschap die gebracht wordt verschoven: de boodschap van zonde en genade is vervangen door de boodschap van niet-functioneren en herstel. De boodschap van verlossing van het aankomende oordeel is vervangen door de boodschap van verlossing van je gebrek aan zelfwaardering en geluk hier en nu. De vraag hoe het volgens de Schrift in de kerk hoort te zijn, is vervangen door de vraag wat de statistieken zeggen, de statistieken die weergeven wat mensen in enquêtes hebben aangekruist en gezegd. In de Middeleeuwen waren het de speculatieve, bovennatuurlijke (bijgelovige) ideeën die de Schrift hadden verdrongen. Vandaag de dag zijn het de speculatieve gedragswetenschappen (de psychologie en de sociologie) die de Schrift verdringen.
Het is nog niet zo’n gek idee om stil te blijven staan bij de leer van de Reformatie. Het zou evangelische kerken geen kwaad doen om ook elk jaar iets te doen met Hervormingsdag. De evangelische beweging kan gered worden wanneer zij weer reformatorisch-evangelisch wordt. Dat is zij niet alleen de Schrift, maar ook haar historische wortels verplicht.
ds. Oscar Lohuis
De evangelische beweging, waar ik mijzelf toe reken, is zich veel minder bewust van haar historische wortels. Weinig evangelische leiders houden zich bezig met ‘rijke bronnen uit het verleden’. De identiteit van de evangelische gemeenten is daardoor ook minder duidelijk en ook veel meer aan verandering onderhevig. Juist de vrijheid en de ruimte die er binnen de evangelische kerken is, heeft tientallen jaren lang velen uit de traditionele kerken aangetrokken en hen de overstap doen maken. Ik ben echter bang dat deze vrijheid hoe langer hoe meer juist de zwakheid van de evangelische beweging zal worden. Het gebrek aan identiteit heeft de evangelische beweging hype-gevoelig gemaakt. Weer een nieuw model voor gemeentegroei dient zich eens in de zoveel tijd aan en veel gemeenten proberen zich opnieuw aan het sjabloon te conformeren in de hoop dat het vrucht zal afwerpen. Heel veel tijd, energie en geld worden gestoken in het nieuwe model. Maar op een gegeven moment worden voorgangers en gemeenteleden moe van al die veranderingen. Ook de gangbare liturgie in evangelische kerken is de laatste tien jaar sterk veranderd, niet altijd ten goede.
De ‘belijdende identiteit’ van veel vrije groepen is vaak erg zwak. De evangelische beweging heeft geen duidelijk omschreven belijdenis. Veel gemeenten hebben alleen in hun statuten staan dat zij uitgaan van het gezaghebbende en onfeilbare Woord van God, de Bijbel. Dat is mooi, maar ook vaag, omdat je daar erg veel kanten mee op kan. Hierdoor is de evangelische beweging ook vatbaar geworden voor de hedendaagse cultuur. Een aantal woorden die onze cultuur typeren zijn bijvoorbeeld: individualisme, romanticisme en pragmatisme. Alle drie zijn te herkennen in de evangelische beweging. Het individualisme is te vinden in de grote nadruk op het persoonlijke geloof. Het romanticisme is te vinden in de grote nadruk op de persoonlijke beleving en het gevoel. Het pragmatisme is te vinden in het feit dat velen zeggen: Als het werkt, is het goed. Waarmee vooral wordt bedoeld: als er mensen bijkomen, dan kan het niet anders dan goed zijn.
Over alle drie zou ik een apart artikel kunnen schrijven, maar het gaat mij er nu even om dat wij zo makkelijk meegaan met de heersende filosofie van de tijd. Er is soms zo weinig besef van wat wij de gezonde leer verplicht zijn.
Deze uitgave van Het Zoeklicht verschijnt op 31 oktober, dat is Hervormingsdag. Elk jaar wordt er stilgestaan bij de grootste herontdekking van het evangelie sinds de tijd van de apostelen, die van de grote Hervormers van de 16e eeuw. Uit de prediking en de geschriften van o.a. Luther en Calvijn is een gigantische Reformatie van kerk en samenleving voortgekomen. Het geloof was in hun tijd mensgericht geworden, antropocentrisch. In de kerk van de Middeleeuwen was de nadruk komen te liggen op de menselijke bijdrage. In veel evangelische gemeenten is opnieuw de nadruk komen te liggen op de menselijke bijdrage. Wij doen dit en dan doet God dat. Wij maken een keuze en God schenkt genade. Als dat zo is hangt het uiteindelijk dus toch van ons af. Richard Niebuhr heeft vrijzinnigheid eens als volgt omschreven: “Een God zonder toorn bracht mensen zonder zonde in een koninkrijk waar geen oordeel plaatsvindt door een Christus zonder het kruis.”
In veel evangelische kerken wordt niet of nauwelijks over de toorn van God en over de werkelijkheid van het oordeel gesproken. In lijn met het romanticisme van onze tijd wordt er vooral een lief evangelie gebracht, waarin God alleen maar iedereen onvoorwaardelijk liefheeft. In de lijn met het materialisme van onze tijd wordt er veel gepredikt over hoe het geloof je kan helpen om succesvol te worden. Maar Jezus volgen betekent jezelf verloochenen, dagelijks je kruis dragen, het betekent lijden en sterven aan jezelf. Wat ik bedoel te zeggen is dat het best wel eens zou kunnen dat de belijdenis van de Hervormers in onze tijd opnieuw onder druk staat en onbewust losgelaten dreigt te worden.
Wat zijn eigenlijk de kerkhistorische wortels van de evangelische beweging? Dat zijn de Reformatie, het Puritanisme en de grote opwekkingsbewegingen van de 18e eeuw en daarna. De leer van de Reformatie is dus ook voor evangelische gemeenten van fundamenteel belang. Het is een herontdekking van de leer van de apostelen. De Hervormers zeiden immers dat wij terug moesten naar de Bijbel.
Het is één ding om te zeggen dat de Bijbel onze enige richtsnoer is voor geloof en leven. Het is een ander ding om in de praktijk van geloof, belijdenis, prediking, gemeente-zijn en christen-zijn ook werkelijk je te onderwerpen aan de Schrift. Het is goed mogelijk dat een gemeente de Bijbel belijdt als richtsnoer, maar in de praktijk vrijzinnig is geworden. De inspiratie van de Schrift wordt beleden, maar onderwijl is de boodschap die gebracht wordt verschoven: de boodschap van zonde en genade is vervangen door de boodschap van niet-functioneren en herstel. De boodschap van verlossing van het aankomende oordeel is vervangen door de boodschap van verlossing van je gebrek aan zelfwaardering en geluk hier en nu. De vraag hoe het volgens de Schrift in de kerk hoort te zijn, is vervangen door de vraag wat de statistieken zeggen, de statistieken die weergeven wat mensen in enquêtes hebben aangekruist en gezegd. In de Middeleeuwen waren het de speculatieve, bovennatuurlijke (bijgelovige) ideeën die de Schrift hadden verdrongen. Vandaag de dag zijn het de speculatieve gedragswetenschappen (de psychologie en de sociologie) die de Schrift verdringen.
Het is nog niet zo’n gek idee om stil te blijven staan bij de leer van de Reformatie. Het zou evangelische kerken geen kwaad doen om ook elk jaar iets te doen met Hervormingsdag. De evangelische beweging kan gered worden wanneer zij weer reformatorisch-evangelisch wordt. Dat is zij niet alleen de Schrift, maar ook haar historische wortels verplicht.
ds. Oscar Lohuis
