Het Zoeklicht van deze maand:

Wordt het ons te heet onder de voeten?

Een greep uit het nieuws van juni. In India liep de temperatuur op veel plaatsen op tot ver boven de 40°C. Uit Canada en Alaska komen berichten dat de permafrost sneller ontdooit dan verwacht. Groningen kreeg opnieuw te maken met aardbevingen. Wereldwijd maken mensen zich druk om het klimaat, of om mensen die zich druk maken om het klimaat. Moeten we hier als christen ook wat mee, en wat dan?

Het klimaat is hot. Het was een dankbaar onderwerp voor de Provinciale Statenverkiezingen in maart dit jaar. Scholieren demonstreerden voor klimaatmaatregelen, maar ook tegenstanders hiervan laten zich in het debat flink horen. Ook onder christenen worden flinke discussies gevoerd over de rol van de mens in de klimaatverandering en of we er als mens iets aan kunnen doen om veranderingen terug te draaien.

Nog een stuk jaar over
De mens heeft als taak gekregen om de aarde te onderwerpen en te heersen over de vissen, vogels en al de dieren (Genesis 1:27,28). Nadat Adam en Eva uit het Paradijs werden verdreven, moesten zij de aarde bewerken ‘waaruit zij genomen waren’ (Genesis 3:23). De aarde is daarmee niet van de mens, het blijft Gods schepping waar we zorgvuldig mee om moeten gaan. Wanneer de mens zichzelf in het middelpunt zet, gaat het mis. De natuur wordt dan gedegradeerd tot iets dat volledig uitgebuit mag worden. Het eigenbelang van het hier en nu staat dan voorop. Dat zien we ook gebeuren. Natuurlijke bronnen en schaarse grondstoffen worden in hoog tempo verbruikt.
Dit jaar valt de Earth Overshoot Day op 29 juli. Dat betekent dat op deze dag de wereldbevolking net zoveel grondstoffen heeft gebruikt als er wereldwijd jaarlijks bij komt. Te denken valt aan het aantal vissen dat wordt opgevist tegenover het aantal babyvisjes, het aantal bomen dat wordt gekapt tegenover het aantal nieuwe bomen, of de hoeveelheid olie, erts en andere grondstoffen uit de aarde worden gehaald. Zoals je in armoede aan het eind van je geld nog een stuk maand overhoudt, zo houden we hier aan het eind van de natuurlijke hulpbronnen nog een flink stuk jaar over.

Poetin en de sjeiks
Er is nog een heel andere reden om terughoudend te zijn met de vraag naar olie en gas. De Groningse gaskraan wordt steeds verder dichtgedraaid vanwege de aardbevingen die de gaswinning hier veroorzaakt. Een andere grote gasleverancier is Rusland. In Oekraïne kunnen ze heel goed meepraten over wat er gebeurt wanneer je tegen Poetin ingaat. De gasleiding is in het verleden al een aantal keer dichtgedraaid. De verhoudingen tussen Europa en Rusland zijn gespannen, onder andere vanwege de afhandeling van de MH17-ramp en de rol die Rusland hierin heeft gespeeld. Daarbuiten speelt Rusland ook een belangrijke rol in het Midden-Oosten, gezien de relaties met Assad (Syrië), Erdogan (Turkije) en Rohani (Iran). Drie landen die bepaald geen vriendschappelijke relaties met Israël onderhouden.
Aardolie – niet alleen belangrijk als brandstof, maar ook als grondstof voor o.a. plastic ¬– komt voor een belangrijk deel uit het Midden-Oosten. Landen die het niet zo nauw nemen met mensenrechten, zoals vrijheid van godsdienst, en voor wie het bestaan van het land Israël een steen des aanstoots is. Dus zelfs als je niets hebt met klimaatverandering, dan nog zijn er redenen om minder fossiele brandstoffen te gebruiken.

Van milieu naar klimaat
Feitelijk ging het tot nu toe vooral over het milieu. Maar je ziet dat wanneer je hier niet zorgvuldig mee omgaat, dat dit gevolgen heeft voor het weer op de lange termijn en waar we nu al de eerste effecten van merken. Het grote probleem dat klimaatverandering wordt genoemd, is vooral een probleem van de mens die zichzelf centraal stelt. Een idee dat vanuit de Renaissance en de Verlichting komt, de mens kan het wel zonder God. Zelfbeheersing verdwijnt naar de achtergrond, het genot hier en nu is leidend. Het leven is immers maar kort, haal eruit wat erin zit.
Als christen kunnen we wél verder kijken. We hoeven hier niet het genot en de welvaart na te streven, het beste deel komt immers nog. Het draait in ons leven hier op aarde ook niet om ons, we zijn op aarde om God lief te hebben boven alles. En vervolgens de naaste als onszelf.

Klimaatgeloof en –wetenschap
Natuurlijk is er ook een andere kant in het klimaatdenken. Die stelt niet de mens centraal, maar gaat over het beschermen van Moeder Aarde. Het redden van de wereld lijkt haast een soort religie. Dat is niet zo heel vreemd, want in het esoterische denken komen we haar tegen als tegenhanger van de mannelijke kosmos. Hoewel niet elke klimaatactivist zich zo zweverig zal omschrijven – de wetenschap biedt genoeg aanknopingspunten om tot actie over te gaan – wordt aan de zorg voor Moeder Aarde wel vaak waarde gehecht. Dit is een vorm van klimaatdenken waar we ver van moeten blijven, omdat dit de Schepper buitenspel zet.
Weer een andere kant is die van de wetenschap. Zouden we hier wel op mogen vertrouwen? ‘Ze’ zitten er toch ook naast als het om de evolutieleer gaat? Aannames spelen een belangrijke rol in de wetenschap. Theorieën worden getest en soms bewezen, soms ontkracht en soms als aannemelijk bevonden. Bij de evolutieleer zijn er veel wetenschappers die deze theorie aannemelijk vinden, maar de oerknal en evolutie bewijzen lukt niet. Het blijft een theorie op basis van aannames. Bij de klimaatwetenschap worden veel aannames onderbouwd door metingen uit het verleden, onder andere door boringen in ijslagen. Ook zijn er de observaties die laten zien dat het klimaat verandert.
De gegevens uit het verleden laten zien dat het CO2-gehalte nu hoger is dan ooit tevoren. En dat dit ook gelijk oploopt met de wereldwijde temperatuur. Ook is bekend dat veranderende temperaturen grote effecten hebben. Dit zien we aan de soorten bomen, de verwoestijning in noordelijk Afrika, het afstervende koraal in de Great Barrier Reef bij Australië. Klimaatsceptici ontkennen ook niet dat het klimaat niet verandert, maar stellen vooral vragen over het nut van ingrijpen (met kort door de bocht als achterliggend motief dikwijls: dat geld kan beter direct in onze welvaart gestoken worden).

Na ons de zondvloed
Het volk Israël kreeg een hele set regels mee over hoe om te gaan met de relaties met de Here God, met elkaar en met anderen, maar ook over voedsel en het bewerken van het land. Dit waren geen regels om de regels, maar bedoeld om het leven niet alleen nu, maar ook voor de toekomst te waarborgen. Zo waren er regels over het laten rusten van het land in de sabbatsjaren (Leviticus 25) en het laten staan van aren voor de weduwen (Deuteronomium 24:19, zie ook het verhaal van Ruth).
Gezien de snelheid waarmee de natuur wordt uitgeput, is de vraag of er voor toekomstige generaties nog voldoende overblijft. Tegelijk zien we door het grootschalig gebruik van olie en het kappen van bomen dat ook het klimaat verandert. Het gaat daardoor niet alleen om de middelen van bestaan die in de toekomst niet meer (voldoende) beschikbaar zijn, maar ook de leefomstandigheden die flink veranderen.
Nu kun je zeggen: “We leven in de eindtijd. We weten toch dat de schepping zucht, maar dat er een nieuwe aarde komt.” Dat ontslaat ons niet van de plicht om Gods schepping te beheren. Een goede rentmeester gaat voor een optimale opbrengst, maar houdt daarbij ook de lange termijn in de gaten. Ook op de lange termijn wil deze rentmeester namelijk opbrengsten van het land halen. Wanneer we ons als goede rentmeesters zouden gedragen, dan zou er veel minder een aanslag worden gedaan op de natuurlijke hulpbronnen. Er wordt heel veel geproduceerd voor enkel de korte termijn, er wordt heel veel verspild en weggegooid, ten koste van de aarde en al wat daarop leeft. Wat niet gebruikt wordt, hoeft ook niet te worden geproduceerd. Dat scheelt bovendien een berg afval en plastic soep in de oceanen.

Rechtvaardige rentmeesters
De vraag blijft wat de mensheid kan doen om de klimaatverandering tot stand te brengen. Het is eenzelfde vraag als: kunnen we de komst van de Here bespoedigen? We zien de schepping in barensnood, de onrust in de wereld, en bidden: Here kom spoedig. Ondertussen leven we als rechtvaardige rentmeesters. Ik kan me voorstellen dat een levensstijl die God centraal stelt in plaats van de mens goed is voor de schepping – en daarmee ook voor het milieu, het klimaat en de leefomstandigheden van onze verre en nabije naasten.

Peter de Haan





Klimaatverandering is de verandering van het gemiddelde weer of klimaat over een lange periode. De verandering manifesteert zich het duidelijkst in een stijging of daling van de gemiddelde temperatuur, veranderingen van de heersende windrichting en van de waterkringloop en daarmee de bewolking en de hoeveelheid neerslag op aarde. Deze veranderingen hebben invloed op verwoestijning, draslanden, overstromingen door buiten hun oevers tredende rivieren en de grootte van ijskappen en gletsjers. Op lange termijn hebben klimaatveranderingen ook invloed op zeestromingen, het zeeniveau en het zoutgehalte van het zeewater.