Psalm 23 'De HERE is mijn herder...'
Gieneke van Veen-Vrolijk • 85 - 2009 • Uitgave: 14/15
De zomertijd is voor velen een periode waarin men tot rust tracht te komen. Men trekt er op uit, of blijft juist rustig thuis. Wat we ook doen, we mogen altijd bij God en in Zijn Woord rust en vreugde en vrede zoeken. In dit verband is Psalm 23 veelzeggend.
Psalm 23, ook wel bekend als de ‘Herderspsalm’ behoort wel tot de meest bekende psalmen. Deze geliefde psalm is door de eeuwen heen, wereldwijd ontelbaar veel gelovigen tot grote troost geweest. Het is een psalm voor alle leeftijden, situaties en mensen. De Here God heeft bij allerlei gelegenheden deze psalm gebruikt om tot Zijn kinderen op persoonlijke wijze te spreken, overeenkomstig ieders noden. Door deze psalm blijft God spreken, bemoedigt Hij het bedroefde, ontmoedigde hart, biedt geestelijke steun en vreugde. Ook vandaag spreekt Hij door deze psalm.
De auteur
Het is een psalm van David, op wiens naam 73 psalmen staan (vergelijk Ps. 72:20). David was niet alleen koning van Israël. In zijn jonge jaren was hij herder geweest (1Sam. 16:11; 17:34-36), kende daardoor het herderdersleven en wist wat herder-zijn inhield. Hij was ook musicus (2Sam. 6:5) en als dichter ‘lieflijk in psalmen van Israël’ (2Sam. 23:1).
Deze 23e psalm kan heel goed het werk zijn geweest van een koning in nood, die te midden van alles sterk vertrouwt op zijn God en zeker is in Hem van Wie hij zijn heil en uitredding verwacht.
De inhoud
Psalm 23 spreekt tot de mens van alle tijden door het gebruik van vertrouwde beelden, bekend in het dagelijkse leven, waardoor de inhoud van de psalm voor allen begrijpelijk is. God wil dat allen begrijpen wat Hij wil meedelen. Tegelijkertijd maken deze bekende beelden een diep geestelijke indruk vanwege de rijkdom aan geestelijk onderricht die er in opgesloten ligt.
Psalm 23 is Hebreeuwse poëzie, geschreven in eenvoudige, maar kunstzinnige stijl. De vrede die deze psalm uitdrukt is geen ontvluchting aan de werkelijkheid, noch irreëel; het gaat om vrede die een werkelijke, concrete vrucht is van de gemeenschap met God.
Onderricht voor de gelovige nu
Het herdersbeeld van onze psalm drukt fundamentele aspecten uit als bescherming, voorziening, leiding, zorg, beschutting en zekerheid. Tegelijkertijd is de psalmist zelf een schaap behorend tot de kudde van de Herder en verwoordt hij zo de intieme relatie tussen hem en die Herder. Dit leert ons het volgende.
De inhoud van Psalm 23 vraagt van de gelovige instemming met Gods leiding. Deze psalm wil de gelovige brengen tot een houding van overgave en bereidheid de Here te volgen in gehoorzaamheid, tot een leven in liefde voor en met Hem. Deze psalm leert de stem van de goede Herder verstaan (Joh. 10:11). De psalmtoon is persoonlijk en lieflijk, een uitnodiging tot luisteren…
De aard van de psalm
Psalm 23 kan alleszins geduid worden als ‘psalm van vertrouwen’. De psalmist bezingt en looft - zelfs wanneer hij de vreselijkste en donkerste vallei door zou moeten - de aanwezigheid en steun van zijn Herder die met hem gaat en hem begeleidt. Zo drukt hij zijn vertrouwen in Gods goedheid uit en ook dankbaarheid voor Zijn liefde en genade, voor het leven nu en voor het toekomstige leven dat wacht…
Tegelijkertijd drukt de psalmist op zeer persoonlijke wijze zijn dank aan God uit voor al Zijn gunstbewijzen, voorzieningen, liefdevolle leiding, troost, aanwezigheid en hulp te allen tijde. Dit maakt deze psalm zo persoonlijk en maakt het tevens tot een ‘dankpsalm’. Psalm 23 is voor ieder van ons. Laten we luisteren wat de Herder ons hierdoor zegt!
Luisteren
Luisterend ontdekken we als algemeen thema: ‘De Goddelijke Herder’.1 We ontdekken ook dat deze zo kunstzinnige psalm, een eenvoudige opbouw heeft, bestaande uit drie strofen (onderdelen). Binnen het algemene herdersthema heeft elke strofe zijn eigen subthema. Opvallend is dat in heel Psalm 23 de Here centraal staat.
I) Vers 1-3a: De HERE is Herder die voorziet
• Vers 1,2
Ten eerste zien we het beeld van de herder die Zijn kudde bewaakt, verzorgt. David begint met uiting van zijn vertrouwen en zekerheid: ‘De HERE is mijn Herder…’ Hier gebruikt hij de allerheiligste Godsnaam: JHWH.2 Deze naam JHWH drukt de onuitsprekelijke grootheid van de eeuwige, almachtige, onveranderlijke God uit (Jes. 41:4; 43:11). Deze allerheiligste Godsnaam is eigenlijk onvertaalbaar vanwege zijn grootse inhoud en betekenis. In het Nieuwe Testament wordt deze Naam vertaald met ‘Here’ en dit mogen wij zo overnemen. Deze almachtige, onveranderlijke, altijd Aanwezige HERE is de Herder die ons wil verzorgen en rust geven!
Een belangrijke taak van de herder is de kudde voorziening en begeleiding bieden. Dit spreekt van zorg en liefde van de herder. Zo bezingt strofe I lofprijzing aan de Herder die Zijn schapen leidt, naar frisse waterplaatsen en groene weiden brengt. Hij kent de beste plaatsen en leidt daarom naar de beste voorziening, ook als een schaap dat niet altijd zo goed begrijpt… Daarom luidt het: ‘Niets ontbreekt mij…’
• Vers 3a: ‘Hij verkwikt mijn ziel’
Gods zorg, voorziening herstelt de mens, verkwikt, verjongt. Het hier voorkomende Hebreeuwse woord ‘néfesh’ (ziel) duidt op de gehele persoonlijkheid, het hele menselijke wezen, dat door de Here wordt verkwikt/hersteld. Gods herstel is volmaakt en volkomen. Het rijke van deze psalm is dat - uitgaande van het hier gebruikte werkwoord (shuv) ook gedoeld kan worden op het nieuwe leven dat de verloren mens vindt door geloof in de goede Herder Jezus. Hier klinkt het Evangelie!
II) Vers 3b-4: De HERE is Herder die leidt
• Vers 3b: ‘Hij leidt mij…’
De Herder die alle dingen kent/weet kan daarom in de sporen van gerechtigheid leiden. Vanuit het perspectief van het schaap gezien betekent dit: komen op de juiste en beste plaats (vgl. Ps. 106:8; 109:21,22). Is de beste plaats niet aan de voet van het kruis, dicht bij Hem?
- Vers 3c. ‘omwille van Zijn naam…’
David benadrukt Gods naam, die onlosmakelijk is verbonden aan Zijn trouw om te redden en te vergeven (Ps. 25:11) en altijd te leiden: ‘Want U bent mijn rots… leidt mij… omwille van Uw naam’ (Ps. 31:4). Daarom moet de Herder ook voorop gaan, zoals een oud-oosterse herder voor de kudde uit ging, zodat deze hem zou volgen. Hierop doelde de Here Jezus toen Hij zei: ‘…hij gaat voorop, de schapen volgen hem omdat ze zijn stem kennen…’ (Joh. 10:4). Om als schaap de herder te volgen is het noodzakelijk zijn stem te kennen. Door omgang met Hem en Zijn Woord leren we als schaap steeds meer Zijn stem verstaan; dit is onmisbaar om Hem te volgen. We moeten ook leren Zijn stem te onderscheiden te midden van zoveel meeslepende, verwarrende, bedrieglijke, ver- en misleidende ‘stemmen’ die op ons afkomen. Door dagelijks naar Hem te luisteren, leer ik Hem steeds beter verstaan, om zo gehoorzaam te leren volgen wanneer Hij roept. Als schaap mag ik uit liefde voor Zijn naam volgen. Dat betekent dat ik dan ook bereid moet zijn die gezegende naam van mijn Herder altijd te eren! Op al mijn wegen… Een groot voorrecht, grote verantwoordelijkheid!
• Vers 4: ‘ik vrees niet…’
Ten slotte verkondigt dit psalmdeel groot vertrouwen in de Herder-Gids. De kenmerkende attributen van de oud-oosterse herder - de stok om te beschermen en staf om te leiden - spreken de psalmist van vertrouwen en zo verwoordt hij dat. Tot de basisuitrusting van de herder behoorden stok en staf, die zo symbool staan voor het werk van de herder: leiden, beschermen, terughalen/tegenhouden (= corrigeren!). De Herder is altijd aanwezig, overal en in alle situaties. Daarom: ‘ik vrees niet, want U bent bij mij…’
III) vers 5-6: De HERE is Gastheer-Vriend die nodigt
In deze slotstrofe komt het beeld van de gastheer-vriend naar voren. Ook dit is een bekend en vertrouwd beeld, zodat allen de rijke betekenis ervan zouden kunnen vatten. Het herdersbeeld is nog aanwezig, maar dan als degene die leidt naar de tafel van vreugde en gemeenschap.
• Vers 5: ‘U richt de tafel aan…’
David eindigt met een strofe die leert dat de Herder tevens Gastheer is, die als een getrouwe vriend nodigt tot zijn tafel. Dit beeld spreekt ons van gemeenschap met Hem, van overvloed aan geestelijk voedsel en intense vreugde door aan deze plechtige uitnodiging deel te mogen hebben. De genodigde wordt behandeld als bijzondere, zeer geliefde eregast die overvloed ontvangt.
• Vers 6: ‘…ik zal in het huis van de HERE verblijven…’
De psalmist weet dat hij op aarde de voortdurende aanwezigheid van de Here zal genieten. Maar nu reeds zingt hij van Gods huis, waar hij voor eeuwig in Zijn aanwezigheid zal zijn.
Nu al meezingen!
We mogen de goede Herder volgen, Zijn naam eren en weten dat Hij ons dagelijks leidt zoals dat het beste voor ons is, totdat Hij ons binnenleidt in ons eeuwige Thuis. Tot dat moment zingen we met David:
‘De Here is mijn Herder…
Ik blijf in het huis van de Here in lengte van dagen…’
Dr. Gieneke van Veen-Vrolijk
1 Het beeld van de Here God als Herder van Israël is al sinds de aartsvaders en daarna bekend (Gen. 48:15; 49:24; Jes. 63:11; Zach. 11:4; Ps. 95:7; vergelijk Luc. 15:3-7; Joh. 10:1-16). Doel van dit herdersbeeld is vooral: de relatie tussen God en Zijn volk uitdrukken (Ps. 74:1-4; 77:20; 78:52; 79:13; 80:1; 95:7; Jes. 40:11; Mi. 7:14).
2 Deze naam is een vorm van het Hebreeuwse werkwoord (haya/hawa): zijn, bevinden, onderhouden; zo duidt JHWH (onder meer) op: Hij die was, is en zijn zal; Hij die tot stand bracht en onderhoudt; Die eeuwig is wat Hij altijd was en zijn zal.
Psalm 23, ook wel bekend als de ‘Herderspsalm’ behoort wel tot de meest bekende psalmen. Deze geliefde psalm is door de eeuwen heen, wereldwijd ontelbaar veel gelovigen tot grote troost geweest. Het is een psalm voor alle leeftijden, situaties en mensen. De Here God heeft bij allerlei gelegenheden deze psalm gebruikt om tot Zijn kinderen op persoonlijke wijze te spreken, overeenkomstig ieders noden. Door deze psalm blijft God spreken, bemoedigt Hij het bedroefde, ontmoedigde hart, biedt geestelijke steun en vreugde. Ook vandaag spreekt Hij door deze psalm.
De auteur
Het is een psalm van David, op wiens naam 73 psalmen staan (vergelijk Ps. 72:20). David was niet alleen koning van Israël. In zijn jonge jaren was hij herder geweest (1Sam. 16:11; 17:34-36), kende daardoor het herderdersleven en wist wat herder-zijn inhield. Hij was ook musicus (2Sam. 6:5) en als dichter ‘lieflijk in psalmen van Israël’ (2Sam. 23:1).
Deze 23e psalm kan heel goed het werk zijn geweest van een koning in nood, die te midden van alles sterk vertrouwt op zijn God en zeker is in Hem van Wie hij zijn heil en uitredding verwacht.
De inhoud
Psalm 23 spreekt tot de mens van alle tijden door het gebruik van vertrouwde beelden, bekend in het dagelijkse leven, waardoor de inhoud van de psalm voor allen begrijpelijk is. God wil dat allen begrijpen wat Hij wil meedelen. Tegelijkertijd maken deze bekende beelden een diep geestelijke indruk vanwege de rijkdom aan geestelijk onderricht die er in opgesloten ligt.
Psalm 23 is Hebreeuwse poëzie, geschreven in eenvoudige, maar kunstzinnige stijl. De vrede die deze psalm uitdrukt is geen ontvluchting aan de werkelijkheid, noch irreëel; het gaat om vrede die een werkelijke, concrete vrucht is van de gemeenschap met God.
Onderricht voor de gelovige nu
Het herdersbeeld van onze psalm drukt fundamentele aspecten uit als bescherming, voorziening, leiding, zorg, beschutting en zekerheid. Tegelijkertijd is de psalmist zelf een schaap behorend tot de kudde van de Herder en verwoordt hij zo de intieme relatie tussen hem en die Herder. Dit leert ons het volgende.
De inhoud van Psalm 23 vraagt van de gelovige instemming met Gods leiding. Deze psalm wil de gelovige brengen tot een houding van overgave en bereidheid de Here te volgen in gehoorzaamheid, tot een leven in liefde voor en met Hem. Deze psalm leert de stem van de goede Herder verstaan (Joh. 10:11). De psalmtoon is persoonlijk en lieflijk, een uitnodiging tot luisteren…
De aard van de psalm
Psalm 23 kan alleszins geduid worden als ‘psalm van vertrouwen’. De psalmist bezingt en looft - zelfs wanneer hij de vreselijkste en donkerste vallei door zou moeten - de aanwezigheid en steun van zijn Herder die met hem gaat en hem begeleidt. Zo drukt hij zijn vertrouwen in Gods goedheid uit en ook dankbaarheid voor Zijn liefde en genade, voor het leven nu en voor het toekomstige leven dat wacht…
Tegelijkertijd drukt de psalmist op zeer persoonlijke wijze zijn dank aan God uit voor al Zijn gunstbewijzen, voorzieningen, liefdevolle leiding, troost, aanwezigheid en hulp te allen tijde. Dit maakt deze psalm zo persoonlijk en maakt het tevens tot een ‘dankpsalm’. Psalm 23 is voor ieder van ons. Laten we luisteren wat de Herder ons hierdoor zegt!
Luisteren
Luisterend ontdekken we als algemeen thema: ‘De Goddelijke Herder’.1 We ontdekken ook dat deze zo kunstzinnige psalm, een eenvoudige opbouw heeft, bestaande uit drie strofen (onderdelen). Binnen het algemene herdersthema heeft elke strofe zijn eigen subthema. Opvallend is dat in heel Psalm 23 de Here centraal staat.
I) Vers 1-3a: De HERE is Herder die voorziet
• Vers 1,2
Ten eerste zien we het beeld van de herder die Zijn kudde bewaakt, verzorgt. David begint met uiting van zijn vertrouwen en zekerheid: ‘De HERE is mijn Herder…’ Hier gebruikt hij de allerheiligste Godsnaam: JHWH.2 Deze naam JHWH drukt de onuitsprekelijke grootheid van de eeuwige, almachtige, onveranderlijke God uit (Jes. 41:4; 43:11). Deze allerheiligste Godsnaam is eigenlijk onvertaalbaar vanwege zijn grootse inhoud en betekenis. In het Nieuwe Testament wordt deze Naam vertaald met ‘Here’ en dit mogen wij zo overnemen. Deze almachtige, onveranderlijke, altijd Aanwezige HERE is de Herder die ons wil verzorgen en rust geven!
Een belangrijke taak van de herder is de kudde voorziening en begeleiding bieden. Dit spreekt van zorg en liefde van de herder. Zo bezingt strofe I lofprijzing aan de Herder die Zijn schapen leidt, naar frisse waterplaatsen en groene weiden brengt. Hij kent de beste plaatsen en leidt daarom naar de beste voorziening, ook als een schaap dat niet altijd zo goed begrijpt… Daarom luidt het: ‘Niets ontbreekt mij…’
• Vers 3a: ‘Hij verkwikt mijn ziel’
Gods zorg, voorziening herstelt de mens, verkwikt, verjongt. Het hier voorkomende Hebreeuwse woord ‘néfesh’ (ziel) duidt op de gehele persoonlijkheid, het hele menselijke wezen, dat door de Here wordt verkwikt/hersteld. Gods herstel is volmaakt en volkomen. Het rijke van deze psalm is dat - uitgaande van het hier gebruikte werkwoord (shuv) ook gedoeld kan worden op het nieuwe leven dat de verloren mens vindt door geloof in de goede Herder Jezus. Hier klinkt het Evangelie!
II) Vers 3b-4: De HERE is Herder die leidt
• Vers 3b: ‘Hij leidt mij…’
De Herder die alle dingen kent/weet kan daarom in de sporen van gerechtigheid leiden. Vanuit het perspectief van het schaap gezien betekent dit: komen op de juiste en beste plaats (vgl. Ps. 106:8; 109:21,22). Is de beste plaats niet aan de voet van het kruis, dicht bij Hem?
- Vers 3c. ‘omwille van Zijn naam…’
David benadrukt Gods naam, die onlosmakelijk is verbonden aan Zijn trouw om te redden en te vergeven (Ps. 25:11) en altijd te leiden: ‘Want U bent mijn rots… leidt mij… omwille van Uw naam’ (Ps. 31:4). Daarom moet de Herder ook voorop gaan, zoals een oud-oosterse herder voor de kudde uit ging, zodat deze hem zou volgen. Hierop doelde de Here Jezus toen Hij zei: ‘…hij gaat voorop, de schapen volgen hem omdat ze zijn stem kennen…’ (Joh. 10:4). Om als schaap de herder te volgen is het noodzakelijk zijn stem te kennen. Door omgang met Hem en Zijn Woord leren we als schaap steeds meer Zijn stem verstaan; dit is onmisbaar om Hem te volgen. We moeten ook leren Zijn stem te onderscheiden te midden van zoveel meeslepende, verwarrende, bedrieglijke, ver- en misleidende ‘stemmen’ die op ons afkomen. Door dagelijks naar Hem te luisteren, leer ik Hem steeds beter verstaan, om zo gehoorzaam te leren volgen wanneer Hij roept. Als schaap mag ik uit liefde voor Zijn naam volgen. Dat betekent dat ik dan ook bereid moet zijn die gezegende naam van mijn Herder altijd te eren! Op al mijn wegen… Een groot voorrecht, grote verantwoordelijkheid!
• Vers 4: ‘ik vrees niet…’
Ten slotte verkondigt dit psalmdeel groot vertrouwen in de Herder-Gids. De kenmerkende attributen van de oud-oosterse herder - de stok om te beschermen en staf om te leiden - spreken de psalmist van vertrouwen en zo verwoordt hij dat. Tot de basisuitrusting van de herder behoorden stok en staf, die zo symbool staan voor het werk van de herder: leiden, beschermen, terughalen/tegenhouden (= corrigeren!). De Herder is altijd aanwezig, overal en in alle situaties. Daarom: ‘ik vrees niet, want U bent bij mij…’
III) vers 5-6: De HERE is Gastheer-Vriend die nodigt
In deze slotstrofe komt het beeld van de gastheer-vriend naar voren. Ook dit is een bekend en vertrouwd beeld, zodat allen de rijke betekenis ervan zouden kunnen vatten. Het herdersbeeld is nog aanwezig, maar dan als degene die leidt naar de tafel van vreugde en gemeenschap.
• Vers 5: ‘U richt de tafel aan…’
David eindigt met een strofe die leert dat de Herder tevens Gastheer is, die als een getrouwe vriend nodigt tot zijn tafel. Dit beeld spreekt ons van gemeenschap met Hem, van overvloed aan geestelijk voedsel en intense vreugde door aan deze plechtige uitnodiging deel te mogen hebben. De genodigde wordt behandeld als bijzondere, zeer geliefde eregast die overvloed ontvangt.
• Vers 6: ‘…ik zal in het huis van de HERE verblijven…’
De psalmist weet dat hij op aarde de voortdurende aanwezigheid van de Here zal genieten. Maar nu reeds zingt hij van Gods huis, waar hij voor eeuwig in Zijn aanwezigheid zal zijn.
Nu al meezingen!
We mogen de goede Herder volgen, Zijn naam eren en weten dat Hij ons dagelijks leidt zoals dat het beste voor ons is, totdat Hij ons binnenleidt in ons eeuwige Thuis. Tot dat moment zingen we met David:
‘De Here is mijn Herder…
Ik blijf in het huis van de Here in lengte van dagen…’
Dr. Gieneke van Veen-Vrolijk
1 Het beeld van de Here God als Herder van Israël is al sinds de aartsvaders en daarna bekend (Gen. 48:15; 49:24; Jes. 63:11; Zach. 11:4; Ps. 95:7; vergelijk Luc. 15:3-7; Joh. 10:1-16). Doel van dit herdersbeeld is vooral: de relatie tussen God en Zijn volk uitdrukken (Ps. 74:1-4; 77:20; 78:52; 79:13; 80:1; 95:7; Jes. 40:11; Mi. 7:14).
2 Deze naam is een vorm van het Hebreeuwse werkwoord (haya/hawa): zijn, bevinden, onderhouden; zo duidt JHWH (onder meer) op: Hij die was, is en zijn zal; Hij die tot stand bracht en onderhoudt; Die eeuwig is wat Hij altijd was en zijn zal.
