Shabbat - Gods zevende dag
Gieneke van Veen-Vrolijk • 85 - 2009 • Uitgave: 5
De Hebreeuwse term waarmee in de Bijbel de zevende dag van de week wordt aangeduid, luidt ‘Shabbat’, in de gangbare Nederlandse uitspraak ‘sabbat’.1 Dit bekende woord is afgeleid van het werkwoord ‘shabat’ (uitspraak: sjavat) dat als basisbetekenis heeft: stoppen, ophouden, staken, maar meer specifiek ‘stoppen met werken’, ‘rusten’ betekent.2 Zo lezen we: “Zes dagen zult u uw werken verrichten, maar op de zevende dag zult u shabbat houden…” (Ex. 23:12). Bovendien heeft dit werkwoord ‘shabat’ ook de betekenis van ‘shabbat vieren’ (Lev. 23:32). Het zelfstandig naamwoord ‘shabbat’/sabbat komt 104 keer voor in het Oude Testament, met name in de boeken Leviticus, Exodus en Ezechiël. Uitgaande van de afleiding van het werkwoord ‘shabat’/stoppen, kunnen we de betekenis van ‘Shabbat’ opvatten als: ‘stopdag’.
Oorsprong van de shabbat
De Bijbelse oorsprong van de Shabbat als rustdag is te vinden in het scheppingsverslag, waar we lezen dat de Here God gedurende zes dagen Zijn scheppingswerk verrichtte, maar op de zevende dag rustte: “…en Hij ‘shabat’/stopte/rustte op de zevende dag van al Zijn werk dat Hij had gedaan…” (Gen. 2:2,3). Hierbij wordt vermeld dat God deze zevende dag zegende en heiligde, omdat Hij op die dag ophield met werken. “God heeft de zevende dag gezegend en die geheiligd, omdat Hij daarop ‘shabat’/ophield/rustte van al Zijn werk…” (Gen. 2:3). In deze verzen wordt het werkwoord ‘shabat’/stoppen/ophouden gebruikt.
Wanneer we het scheppingsverslag - zoals opgetekend in Genesis 1:1-2:3 - lezen, dan zien we dat bepaalde aspecten van de inhoud naar voren worden gehaald die onze speciale aandacht vragen. Hierbij valt de inhoudelijke structuur van het verslag op: zes werkdagen, gevolgd door de Shabbat/stopdag/rustdag. Het scheppingsverslag blijkt gestructureerd rond het thema 'scheppingsweek’. Het steeds terugkerende refrein bij elke scheppingsdag is “…en het was avond en het was morgen, de… dag…” (Gen. 1:5,8,13,19,23,31). Het verslag gaat van de eerste naar de zesde werkdag van God, om uit te monden in de Shabbat. We ontdekken zo dat Genesis 1:1-2:3 de scheppingsweek beschrijft met speciale aandacht voor de Shabbat.
Doel van de Shabbat
Uit het gegeven dat God de Shabbat zegende (Gen. 2:3), blijkt wat de essentiële betekenis van deze dag is: een dag, door God gezegend en geheiligd, die is apart gezet voor Zijn dienst en gewijd aan Hem. Dat is de wezenlijke betekenis van de Shabbat. Steeds weer wordt dit naar voren gebracht en benadrukt, wanneer in de Tora - en ook daarbuiten - Gods volk wordt opgeroepen tot het onderhouden van de Shabbat.
In het boek Exodus vinden wij de instelling van de Shabbat als Goddelijk gebod (Ex. 20:8-11): “Gedenk de Shabbatdag dat u die heiligt…” (vers 8). Dit Shabbatsgebod houdt verband met de aansporing Gods scheppingswerk te gedenken: “Want in zes dagen heeft de HERE de hemel en de aarde gemaakt… en Hij rustte op de zevende dag… daarom zegende de HERE de Sabbatdag en heiligde deze.” (vers 11). Het Shabbatsgebod wordt herhaald in Deuteronomium 5:12-15, ditmaal met de oproep Gods verlossingswerk te gedenken: “U zult gedenken dat u slaaf was… en de HERE uw God heeft u uitgeleid…” (vers 15).
De Shabbat is door God ook gegeven met het oog op samenkomst, offeren (Num. 28:9-10; Ez. 46:4,12) en aanbidding (bijvoorbeeld Lev. 23:3). Dat is Gods grote doel: “…van Shabbat tot Shabbat zal alle vlees komen om voor Mijn aangezicht te aanbidden, zegt de HERE” (Jes. 66:23).
Onderscheidingsteken
De Shabbat is voor Israël altijd van groot belang geweest en tot op heden is dat zo gebleven. Het is immers als onderscheidings- en verbondsteken door de Here gegeven. Dit vinden we in Exodus 31:12-17, een belangrijke passage over de shabbatsheiliging. De shabbat wordt hier als eeuwig teken en verbond tussen de Here God en Israël verklaard: “…U zult Mijn shabbaten onderhouden, want dit is een teken tussen Mij en tussen u…” (verzen 12,13). “Dat de Israëlieten de shabbat onderhouden… tot een eeuwig verbond…” (verzen 16,17). We zien dat bij deze verklaring ook de heiligheid van de Shabbat zeer wordt benadrukt. In het oude Nabije Oosten was een zeven-dagen periode bekend, maar een zevende dag als rustdag is exclusief voor Israël.
De Shabbat nu
De Shabbat is oorspronkelijk gegeven als wekelijks terugkerende dag van geestelijke en lichamelijke verkwikking, vreugde en heerlijkheid (vgl. Jes. 58:13) voor Gods volk. Deze apart gestelde ‘stopdag’ is door God bedoeld als geheiligde, aan Hem gewijde dag waarop men ophoudt met de wekelijkse bezigheden om Hem te dienen en steeds weer Zijn grote scheppingswerk en verlossingwerk te gedenken en te verkondigen. “…God, Die alle dingen geschapen heeft door Jezus Christus…” (Ef. 3:9).
“Hoe groot zijn Uw werken… HERE…” (Ps. 104:24).
Dr. Gieneke van Veen-Vrolijk
Oorsprong van de shabbat
De Bijbelse oorsprong van de Shabbat als rustdag is te vinden in het scheppingsverslag, waar we lezen dat de Here God gedurende zes dagen Zijn scheppingswerk verrichtte, maar op de zevende dag rustte: “…en Hij ‘shabat’/stopte/rustte op de zevende dag van al Zijn werk dat Hij had gedaan…” (Gen. 2:2,3). Hierbij wordt vermeld dat God deze zevende dag zegende en heiligde, omdat Hij op die dag ophield met werken. “God heeft de zevende dag gezegend en die geheiligd, omdat Hij daarop ‘shabat’/ophield/rustte van al Zijn werk…” (Gen. 2:3). In deze verzen wordt het werkwoord ‘shabat’/stoppen/ophouden gebruikt.
Wanneer we het scheppingsverslag - zoals opgetekend in Genesis 1:1-2:3 - lezen, dan zien we dat bepaalde aspecten van de inhoud naar voren worden gehaald die onze speciale aandacht vragen. Hierbij valt de inhoudelijke structuur van het verslag op: zes werkdagen, gevolgd door de Shabbat/stopdag/rustdag. Het scheppingsverslag blijkt gestructureerd rond het thema 'scheppingsweek’. Het steeds terugkerende refrein bij elke scheppingsdag is “…en het was avond en het was morgen, de… dag…” (Gen. 1:5,8,13,19,23,31). Het verslag gaat van de eerste naar de zesde werkdag van God, om uit te monden in de Shabbat. We ontdekken zo dat Genesis 1:1-2:3 de scheppingsweek beschrijft met speciale aandacht voor de Shabbat.
Doel van de Shabbat
Uit het gegeven dat God de Shabbat zegende (Gen. 2:3), blijkt wat de essentiële betekenis van deze dag is: een dag, door God gezegend en geheiligd, die is apart gezet voor Zijn dienst en gewijd aan Hem. Dat is de wezenlijke betekenis van de Shabbat. Steeds weer wordt dit naar voren gebracht en benadrukt, wanneer in de Tora - en ook daarbuiten - Gods volk wordt opgeroepen tot het onderhouden van de Shabbat.
In het boek Exodus vinden wij de instelling van de Shabbat als Goddelijk gebod (Ex. 20:8-11): “Gedenk de Shabbatdag dat u die heiligt…” (vers 8). Dit Shabbatsgebod houdt verband met de aansporing Gods scheppingswerk te gedenken: “Want in zes dagen heeft de HERE de hemel en de aarde gemaakt… en Hij rustte op de zevende dag… daarom zegende de HERE de Sabbatdag en heiligde deze.” (vers 11). Het Shabbatsgebod wordt herhaald in Deuteronomium 5:12-15, ditmaal met de oproep Gods verlossingswerk te gedenken: “U zult gedenken dat u slaaf was… en de HERE uw God heeft u uitgeleid…” (vers 15).
De Shabbat is door God ook gegeven met het oog op samenkomst, offeren (Num. 28:9-10; Ez. 46:4,12) en aanbidding (bijvoorbeeld Lev. 23:3). Dat is Gods grote doel: “…van Shabbat tot Shabbat zal alle vlees komen om voor Mijn aangezicht te aanbidden, zegt de HERE” (Jes. 66:23).
Onderscheidingsteken
De Shabbat is voor Israël altijd van groot belang geweest en tot op heden is dat zo gebleven. Het is immers als onderscheidings- en verbondsteken door de Here gegeven. Dit vinden we in Exodus 31:12-17, een belangrijke passage over de shabbatsheiliging. De shabbat wordt hier als eeuwig teken en verbond tussen de Here God en Israël verklaard: “…U zult Mijn shabbaten onderhouden, want dit is een teken tussen Mij en tussen u…” (verzen 12,13). “Dat de Israëlieten de shabbat onderhouden… tot een eeuwig verbond…” (verzen 16,17). We zien dat bij deze verklaring ook de heiligheid van de Shabbat zeer wordt benadrukt. In het oude Nabije Oosten was een zeven-dagen periode bekend, maar een zevende dag als rustdag is exclusief voor Israël.
De Shabbat nu
De Shabbat is oorspronkelijk gegeven als wekelijks terugkerende dag van geestelijke en lichamelijke verkwikking, vreugde en heerlijkheid (vgl. Jes. 58:13) voor Gods volk. Deze apart gestelde ‘stopdag’ is door God bedoeld als geheiligde, aan Hem gewijde dag waarop men ophoudt met de wekelijkse bezigheden om Hem te dienen en steeds weer Zijn grote scheppingswerk en verlossingwerk te gedenken en te verkondigen. “…God, Die alle dingen geschapen heeft door Jezus Christus…” (Ef. 3:9).
“Hoe groot zijn Uw werken… HERE…” (Ps. 104:24).
Dr. Gieneke van Veen-Vrolijk
