‘ADONAY’ - Mijn Here
Gieneke van Veen-Vrolijk • 86 - 2010 • Uitgave: 18
Enige tijd terug bespraken we de Godstitel Adon (Heer) en noemden ook de hieraan verbonden vorm ‘Adonay’.1 Ditmaal gaan we nader in op deze Godstitel.
We zagen dat de voornoemde vorm ‘Adon’ de betekenis heeft van: heer, meester, maar ook van eigenaar of heerser. In veel gevallen heeft het woord de functie van aanspreekvorm of titel. Deze basisbetekenissen en gebruiksvormen van ‘Adon’/Heer heeft ook de hiervan afgeleide vorm ‘Adonay’, die functioneert als een aparte Godsnaam in de Hebreeuwse Bijbel.
Betekenis en gebruik van ‘Adonay’
Omdat dezelfde betekenissen van ‘Adon’ terugkomen in ‘Adonay’ kan deze Godsnaam vertaald worden met: ‘Mijn Here’, ‘Mijn Meester’.
‘Adonay’ is op te vatten als nevenvorm of afleiding van de grondvorm ‘Adon’/Heer, Meester, gevolgd door de uitgang -ay. De zo ontstane vorm ‘Adon-ay’ kan op verschillende manieren worden uitgelegd en vertaald. De vraag hierbij is hoe deze uitgang -ay moet worden opgevat. Mogelijk duidt -ay op een persoonlijk bezittelijk voornaamwoord ‘mijn’. ‘Adonay’ betekent dan: mijn Here. Het is niet uitgesloten dat de uitgang -ay ook een versterkende betekenis/functie heeft: ‘Here van alles’, ‘Meester van/over/boven alles’.
Belangrijk is dat de vorm ‘Adonay’/mijn Here - evenals ‘Adon’ - zowel Godsnaam, Godstitel als aanspreekvorm is. De Here God is Here van alles en Hij mag als ‘Adonay'/mijn Here worden aangesproken! Dat vervult ons met ontzag, maakt klein en brengt ons op de knieën.
Adonay in samenstellingen
‘Adonay’/Here komt vaak voor in combinatie met de allerheiligste Godsnaam JHWH: ‘Adonay JHWH’/Here JHWH. Opvallend is dat ‘Adonay’/Here ook veel voorkomt samen met een uitdrukking als ‘tseba’ot’, te vertalen met: legermachten.2 ‘Adonay tseba’ot’ betekent dan: (mijn) Here van de legers/legermachten.3 Hiermee wordt nog meer de grote majesteit van de Here onderstreept. Vooral Amos, Jesaja en Ezechiël, die zo sterk de majesteitelijke verheffing van God benadrukken, gebruiken ‘Adonay’/Here samen met dergelijke uitdrukkingen om Gods almacht en grootheid te beschrijven.
‘Adonay’/ Here bij de profeten
Enkele schrijvende profeten gebruiken regelmatig de Godsaanduiding ‘Adonay’/Here. Dit is vooral het geval bij de inleiding op profetische Godsuitspraken, bijvoorbeeld “…zo zegt ‘Adonay’ JHWH/de Here JHWH…” (Amos 3:11). Zo ook vaak in de slotformule van Goddelijke profetieën “…zo spreekt ‘Adonay’/JHWH tseba’ot (van de legermachten) …” (Jesaja 3:15). Jesaja gebruikt in de beschrijving van zijn profetenroeping (Jesaja 6) meerdere keren en op verschillende manieren ‘Adonay’/mijn Here, zowel als Godsaanduiding als aanspreektitel.
“Ik zag ‘Adonay’/de Here zittend op een hoge en verheven troon…” (vers 1).
“Toen hoorde ik de stem van ‘Adonay’/mijn Here zeggen: Wie zal Ik zenden…?” (vers 8).
“Toen zei ik: Hoe lang ‘Adonay’/Here…?” (vers 11).
In Daniël4 9 vinden we het gebed van de profeet, uitgesproken nadat hij in de profetieën ontdekte dat Israëls ballingschap 70 jaren zou duren. Daniël richtte zich biddend tot ‘Adonay’/de Here God om te zoeken, smeken, vragen… (vers 3). “En ik bad tot de HERE mijn God, en beleed en zei: ach ‘Adonay’/mijn Here, grote God…” (vers 4). “Van/bij U ‘Adonay’ is de gerechtigheid, maar bij ons de schande…” (vers 7). “En nu ‘Adonay’ onze God… wij hebben gezondigd…” (vers 15). “O ‘Adonay’…wend af Uw toorn…” (vers 16). Daniël smeekt: “…doe Uw aangezicht lichten over Uw heiligdom dat verwoest is, omwille van ‘Adonay’” (vers 17) en eindigt met intense drievoudige smeekbede: “ ‘Adonay’ hoor, ‘Adonay’ vergeef, ‘Adonay’ merk op…”(vers 19). Daniël kende de God, die Hij als ‘Adonay’ aanriep als zijn Here, Meester van en over alles. Op Zijn aanwezigheid en kracht vertrouwde hij. Een rijke les voor ons vandaag. Ook wij mogen ‘Adonay’/mijn Here, de Onveranderde, in al onze nood aanroepen.
‘Adonay’ in de Psalmen
De psalmisten gebruikten regelmatig ‘Adonay’ als Godsnaam of aanspreekvorm. Zo bad Mozes: “ ‘Adonay’ U was een toevlucht voor ons…” (Psalm 90:1). Dat beleed ook David, die bewust van zijn beperking en vergankelijkheid uitriep: “En nu, wat verwacht ik, ‘Adonay’, mijn verwachting is op U” (39:8). Onze situatie is als die van de psalmist en zo mogen we hem dit nazeggen. Dit geldt ook voor zijn belijdenis “Ik ben ellendig…maar ‘Adonay’ gedenkt mij, mijn Hulp…” (40:18).
In zijn gebed in Psalm 86 roept David zevenmaal tot ‘Adonay’ (verzen 3,4,5,8,9,12,15). “Wees mij genadig, ‘Adonay’…” (vers 3); “want U ‘Adonay’ bent goed en vergevend…” (vers 5); “Ik zal U loven ‘Adonay’, mijn God, met heel mijn hart…” (vers 12). “U ‘Adonay’ bent een genadig en barmhartig God…” (vers 15).
Troostrijke woorden voor ons nu! Daarom: “Ik zal U loven…‘Adonay’…” (Psalm 57:10).
Dr. Gieneke van Veen-Vrolijk
1 Zie Het Zoeklicht nr 13.
2 Bijzonderheden betreffende de desbetreffende grammaticale vorm (status constructus) laten we hier buiten beschouwing.
3 Op deze vorm ‘tseba’ot’ (van de legermachten) voorkomend in Godsbenamingen, hopen we - D.V. - een volgende keer in te gaan.
4 Daniël staat volgens de canonindeling van de Hebreeuwse Bijbel in het derde deel, de ‘Geschriften’.
We zagen dat de voornoemde vorm ‘Adon’ de betekenis heeft van: heer, meester, maar ook van eigenaar of heerser. In veel gevallen heeft het woord de functie van aanspreekvorm of titel. Deze basisbetekenissen en gebruiksvormen van ‘Adon’/Heer heeft ook de hiervan afgeleide vorm ‘Adonay’, die functioneert als een aparte Godsnaam in de Hebreeuwse Bijbel.
Betekenis en gebruik van ‘Adonay’
Omdat dezelfde betekenissen van ‘Adon’ terugkomen in ‘Adonay’ kan deze Godsnaam vertaald worden met: ‘Mijn Here’, ‘Mijn Meester’.
‘Adonay’ is op te vatten als nevenvorm of afleiding van de grondvorm ‘Adon’/Heer, Meester, gevolgd door de uitgang -ay. De zo ontstane vorm ‘Adon-ay’ kan op verschillende manieren worden uitgelegd en vertaald. De vraag hierbij is hoe deze uitgang -ay moet worden opgevat. Mogelijk duidt -ay op een persoonlijk bezittelijk voornaamwoord ‘mijn’. ‘Adonay’ betekent dan: mijn Here. Het is niet uitgesloten dat de uitgang -ay ook een versterkende betekenis/functie heeft: ‘Here van alles’, ‘Meester van/over/boven alles’.
Belangrijk is dat de vorm ‘Adonay’/mijn Here - evenals ‘Adon’ - zowel Godsnaam, Godstitel als aanspreekvorm is. De Here God is Here van alles en Hij mag als ‘Adonay'/mijn Here worden aangesproken! Dat vervult ons met ontzag, maakt klein en brengt ons op de knieën.
Adonay in samenstellingen
‘Adonay’/Here komt vaak voor in combinatie met de allerheiligste Godsnaam JHWH: ‘Adonay JHWH’/Here JHWH. Opvallend is dat ‘Adonay’/Here ook veel voorkomt samen met een uitdrukking als ‘tseba’ot’, te vertalen met: legermachten.2 ‘Adonay tseba’ot’ betekent dan: (mijn) Here van de legers/legermachten.3 Hiermee wordt nog meer de grote majesteit van de Here onderstreept. Vooral Amos, Jesaja en Ezechiël, die zo sterk de majesteitelijke verheffing van God benadrukken, gebruiken ‘Adonay’/Here samen met dergelijke uitdrukkingen om Gods almacht en grootheid te beschrijven.
‘Adonay’/ Here bij de profeten
Enkele schrijvende profeten gebruiken regelmatig de Godsaanduiding ‘Adonay’/Here. Dit is vooral het geval bij de inleiding op profetische Godsuitspraken, bijvoorbeeld “…zo zegt ‘Adonay’ JHWH/de Here JHWH…” (Amos 3:11). Zo ook vaak in de slotformule van Goddelijke profetieën “…zo spreekt ‘Adonay’/JHWH tseba’ot (van de legermachten) …” (Jesaja 3:15). Jesaja gebruikt in de beschrijving van zijn profetenroeping (Jesaja 6) meerdere keren en op verschillende manieren ‘Adonay’/mijn Here, zowel als Godsaanduiding als aanspreektitel.
“Ik zag ‘Adonay’/de Here zittend op een hoge en verheven troon…” (vers 1).
“Toen hoorde ik de stem van ‘Adonay’/mijn Here zeggen: Wie zal Ik zenden…?” (vers 8).
“Toen zei ik: Hoe lang ‘Adonay’/Here…?” (vers 11).
In Daniël4 9 vinden we het gebed van de profeet, uitgesproken nadat hij in de profetieën ontdekte dat Israëls ballingschap 70 jaren zou duren. Daniël richtte zich biddend tot ‘Adonay’/de Here God om te zoeken, smeken, vragen… (vers 3). “En ik bad tot de HERE mijn God, en beleed en zei: ach ‘Adonay’/mijn Here, grote God…” (vers 4). “Van/bij U ‘Adonay’ is de gerechtigheid, maar bij ons de schande…” (vers 7). “En nu ‘Adonay’ onze God… wij hebben gezondigd…” (vers 15). “O ‘Adonay’…wend af Uw toorn…” (vers 16). Daniël smeekt: “…doe Uw aangezicht lichten over Uw heiligdom dat verwoest is, omwille van ‘Adonay’” (vers 17) en eindigt met intense drievoudige smeekbede: “ ‘Adonay’ hoor, ‘Adonay’ vergeef, ‘Adonay’ merk op…”(vers 19). Daniël kende de God, die Hij als ‘Adonay’ aanriep als zijn Here, Meester van en over alles. Op Zijn aanwezigheid en kracht vertrouwde hij. Een rijke les voor ons vandaag. Ook wij mogen ‘Adonay’/mijn Here, de Onveranderde, in al onze nood aanroepen.
‘Adonay’ in de Psalmen
De psalmisten gebruikten regelmatig ‘Adonay’ als Godsnaam of aanspreekvorm. Zo bad Mozes: “ ‘Adonay’ U was een toevlucht voor ons…” (Psalm 90:1). Dat beleed ook David, die bewust van zijn beperking en vergankelijkheid uitriep: “En nu, wat verwacht ik, ‘Adonay’, mijn verwachting is op U” (39:8). Onze situatie is als die van de psalmist en zo mogen we hem dit nazeggen. Dit geldt ook voor zijn belijdenis “Ik ben ellendig…maar ‘Adonay’ gedenkt mij, mijn Hulp…” (40:18).
In zijn gebed in Psalm 86 roept David zevenmaal tot ‘Adonay’ (verzen 3,4,5,8,9,12,15). “Wees mij genadig, ‘Adonay’…” (vers 3); “want U ‘Adonay’ bent goed en vergevend…” (vers 5); “Ik zal U loven ‘Adonay’, mijn God, met heel mijn hart…” (vers 12). “U ‘Adonay’ bent een genadig en barmhartig God…” (vers 15).
Troostrijke woorden voor ons nu! Daarom: “Ik zal U loven…‘Adonay’…” (Psalm 57:10).
Dr. Gieneke van Veen-Vrolijk
1 Zie Het Zoeklicht nr 13.
2 Bijzonderheden betreffende de desbetreffende grammaticale vorm (status constructus) laten we hier buiten beschouwing.
3 Op deze vorm ‘tseba’ot’ (van de legermachten) voorkomend in Godsbenamingen, hopen we - D.V. - een volgende keer in te gaan.
4 Daniël staat volgens de canonindeling van de Hebreeuwse Bijbel in het derde deel, de ‘Geschriften’.
