Chokhma

Ons vorige artikel ging over de Hebreeuwse ‘wijsheidstermen’: ‘chokhma’ (gogma: wijsheid) en ‘chakham’ (gagam: wijze/wijs zijn). We zagen dat deze termen doelen op geestelijke wijsheid die bijzonder verband houdt met de hartsgezindheid. Wat leert de Bijbel verder hierover?

Chokhma en chakham in het boek Spreuken
Veel wijsheidslessen vinden wij in Spreuken, waarbij voornoemde wijsheidstermen voorkomen. De belangrijkste functie van het Hebreeuwse begrip ‘chokhma’/wijsheid, is praktische, persoonlijke raad en onderricht geven op het godsdienstige en morele gebied. Een belangrijk aspect van dit onderricht is: leren vertrouwen op God, vermijden van het kwaad en altijd en onder alle omstandigheden (blijven) wandelen in ‘de vreze van de Here’.
Een belangrijk gegeven is de relatie tussen Bijbelse ‘chokhma’ en de ‘vreze van de Here’: “Het begin van de ‘chokhma’/wijsheid is de vreze van de Here” (Spr. 9:10a; Ps. 111:10 herhaalt dezelfde gedachte evenals Spr. 1:7a). De ‘vreze van de Here’ is liefdevol ontzag en eerbied voor Hem, zoals dat ook bedoeld wordt in de woorden “De vreze van de Here is de discipline van de ‘chokhma’/wijsheid” (Spr. 15:33).
Bron van alle wijsheid is de Here God: “Want de Here geeft ‘chokhma’/wijsheid…” (Spr. 2:6a). De wijsheid Gods maakt echt wijs en gelukkig (3:13a) en die ‘chokhma’ is beter dan koralen en aardse kostbaarheden (3:14; 8:11,18,19). “De wijsheid is het voornaamste…” (4:7a).
Spreuken leert ook: wie met God wandelt en naar Zijn wijsheid leeft kan hierdoor anderen tot zegen zijn, want op de lippen van de verstandigen wordt ‘wijsheid’ gevonden (Spr. 10:13) en “De tong van de ‘wijzen’ is medicijn” (Spr. 12:18b). “De leer van de ‘chakham’/wijze is een bron van leven” (Spr. 13:14). Wie naar raad hoort is ‘chakham’/wijs (Spr. 1:2,5,7b).
Denk niet ‘chakham’/wijs (gogem) uit jezelf te zijn, geen ‘eigen-wijsheid’, leert Spreuken (26:12); “Wees niet ‘wijs’ in eigen ogen; vrees de Here en wijk af van het kwade” (3:5).¹
Praktisch onderricht klinkt hier: “Wie met wijzen omgaat, zal wijs worden”, in tegenstelling tot wie zich met dwazen inlaat, met alle negatieve gevolgen hiervan (Spr. 13:20).²
De Here nodigt om door Hem onderwezen te worden op de weg van Zijn wijsheid: “In de weg van de ‘chokhma’/wijsheid onderwijs Ik u…” (4:11).

Relatie tussen wijsheid en vasthouden aan Gods Woord
In Jeremia 8 wordt gesproken over mensen die wijs zijn in eigen ogen, zich wel op Gods Tora beroepen, maar die innerlijk toch hebben losgelaten en veronachtzaamd. Jeremia 8:8,9 vraagt “Hoe zegt u dan: Wij zijn wijs, de Wet van de Here is bij ons…” “De wijzen (chakhamim) zijn beschaamd… zij hebben het Woord van de Here verworpen. Wat voor ‘chokhma’/wijsheid zouden zij dan hebben?”
Mozes hield Israël - voordat zij het Beloofde Land introkken - voor, dat God en Zijn Tora hun enige bron van wijsheid was “Nu dan Israël, hoor… Ziet, ik heb u geleerd de inzettingen en rechten, zoals de Here mijn God, mij geboden heeft… Onderhoudt ze dan en doe ze, want dit is uw ‘chokhma’/wijsheid... “ (Deut. 4:1-7). Deze wijze oproep geldt elke gelovige.
Vanwege het onderhouden van Gods Woord zouden de volken aangaande Israël constateren: “Dit grote volk alleen is een wijs en verstandig volk.” Een actuele les voor ons allen! Ziet de wereld onze ‘wijsheid’?
Ook de grote lofpsalm op de Tora leert ons dat het vasthouden van Gods Woord wijs maakt: “Zij maakt ons door Uw geboden wijzer…” (Ps. 119:98; Ps. 19:8).
Israëls geschiedenis leert ons ook Gods liefdevolle zorg en leiding ten aanzien van Zijn volk te zien en hierdoor wijs te worden: “Wie is wijs, die neme dit waar…” (Ps. 107:43a).
“Wie is chakham…” (Hos. 14:10). De profetieën van Hosea eindigen met de belofte van Israëls toekomstige zegeningen die God geven zal: “Ik zal Israël zijn als de dauw; hij zal bloeien als de lelie” (verzen 6-9). Deze beloften worden afgesloten met de indringende vraag “Wie is wijs… die versta…”.

Met geloof, niet gebaseerd op mensenwijsheid, maar geworteld in Gods kracht, kunnen wij spreken in ‘wijsheid Gods’, die de Heilige Geest ons leert (1Kor. 2:5-13).

“Ik onderwijs u op de weg van de wijsheid…” (Spr. 4:11).

Dr. Gieneke van Veen-Vrolijk

¹ Ook bij de profeet Jeremia vinden wij soortgelijke vermaning, waarbij de nadruk ligt op het je niet beroemen op eigen wijsheid (Jer. 9:23,24). Altijd bestaat het gevaar van wijs (menen) te zijn in jezelf, dat is: buiten God om wijsheid zoeken (vergelijk Pred. 7:16) Een gevaarlijk voorbeeld van eigenwijsheid vinden wij in farao’s houding (Ex. 1:10).
² In Spreuken (vooral hoofdstukken 1 t/m. 9) wordt herhaaldelijk meegedeeld hoe je ‘chokhma’/wijsheid verkrijgt en wat dit inhoudt. ‘Chokhma’ maakt rijk (3:16; Pred. 2:19); ‘chokhma’ geeft eer (3:16, 35); lang leven (3:22; 13:14), redding (2:12,16; verg. Jes. 33:6); shalom (3:18); zekerheid (1:33); chokhma bouwt het huis (24:3a).