Een vader onder de loep

Els ter Welle • 86 - 2010 • Uitgave: 18
Serie Vaderschap (4)

‘Zie Ik zend u de profeet Elia, voordat de grote en geduchte dag des Heren komt. Hij zal het hart der vaderen terugvoeren tot de kinderen en het hart der kinderen tot hun vaderen, opdat Ik niet kome en het land treffe met de ban.’
Maleachi 4:5,6


Het huis van Eli is aan de tabernakel vast gebouwd. Je zou denken: als je gezin onder de rook van Gods huis opgroeit, moet het goed gaan. Maar dat is niet het geval. De priesterzonen van Eli doen zeer ernstige dingen. Zij stelen het beste deel van het vlees van de mensen die offers brengen en nemen het voor zichzelf. En ze aarzelen niet om het met geweld de offeraars afhandig te maken. Dit is heiligschennis van de hoogste orde.
Maar dat is niet het enige. In de tabernakel zijn vrouwen die afstand hebben gedaan van een gezinsleven om de Here te dienen. En wat doen nu deze zonen van Eli? Zij verleiden deze tempelvrouwen en vieren hun seksuele lusten op hen bot. En dat terwijl ze een eigen vrouw hebben. De Schrift vermeldt dat Pinehas een gevoelige en vrome vrouw heeft.1 Het verschrikkelijke is, dat ze het volk meesleuren in hun slechtheid. Niemand zondigt ooit alleen voor zichzelf, er worden altijd anderen geïnfecteerd. Hier een heel volk. De leiders van het volk worden verleiders…

Heeft Eli schuld?
Als kinderen fout gaan, hoeft dat beslist niet aan de ouders te liggen.
Wij kennen mensen die oprecht God dienen en heel goed opvoeden en toch gaat het slecht met een aantal van hun kinderen. Dat geeft heel veel verdriet. Een verdriet dat de Here God ook kent. God schiep de mens met de macht om zelf te kiezen en met de mogelijkheid te verdwalen en Gods hart te breken. De Here nam daarmee een enorm risico. Maar ouders wagen hetzelfde als zij een kind ter wereld brengen! Kinderen zijn geen robots.
Eli zal vast voor zijn kinderen gebeden hebben en als priester hen veel over de godsdienst hebben bijgebracht. Maar Hofni en Pinehas kenden de wet van de Here wel, maar de Here van de wet niet.2 Godsdienstige kennis zonder echt geloof is als een kunstbloem, er zit geen leven in. Ouders kunnen aan hun kinderen het leven met God voorleven en ze erin onderwijzen, maar ze kunnen hen het echte geloof niet geven. Het is niet te erven, of zoals Corrie ten Boom het zo kenmerkend zei: “God heeft geen kleinkinderen.”
Ouders kunnen er debet aan zijn dat hun kinderen de verkeerde kant opgaan, maar dat hoeft dus absoluut niet! Hoe is dat met vader Eli?

Een aardige dienstknecht van God
Als we 1 Samuel 1-3 lezen, ontdekken we dat Eli een zachtaardige man is. We zien dat hij Hanna een bestraffing geeft die onterecht is. Hij denkt dat ze te veel gedronken heeft, maar deze onvruchtbare vrouw is vurig in gebed om een zoon. Hanna legt hem dat duidelijk uit. Ze zegt: “Ik ben helemaal niet dronken, ik ben vreselijk verdrietig en heb mijn hart bij de Here uitgestort.” Eli reageert daarop heel vriendelijk en voelt zich niet op zijn teentjes getrapt. Hij zegent haar en hoewel hij niet weet waarvoor zij gebeden heeft, zegt hij: “De Here zal u geven waarvoor u gebeden heeft.” En wonder boven wonder(!) wordt Hanna zwanger en baart een zoon. Ze noemen hem Samuël. Later lezen we dat Eli Hanna nog een keer zegent, samen met haar man Elkana. Hij bidt dat ze nog meer kinderen zullen krijgen. Het is heel opmerkelijk dat ook deze keer het gebed van Eli wordt verhoord. Deze ‘onvruchtbare’ vrouw krijgt nog drie zonen en twee dochters.
Eli is een priester die zeer gezaghebbend is en zijn gebed heeft grote invloed. Hij is absoluut een man van God.

Hanna brengt haar eerstgeboren zoon Samuël al heel jong in de tempel. Eli krijgt de verantwoording voor zijn opvoeding. En dan zien we dat Eli geestelijk gevoelig is. Als God Samuël midden in de nacht roept, begrijpt de jongen niet dat het de Here is. Nadat dit zich nog een keer herhaalt, begrijpt Eli dat de Here tot Samuël wil spreken. Hij geeft de jongen zorgvuldige instructies wat hij moet doen als de Almachtige hem weer zou roepen. U kent allemaal de geschiedenis. Het is goed om op te merken dat Eli niet geïrriteerd reageert, als hij een paar keer in zijn slaap wordt gestoord. Hij blijft vriendelijk en geduldig. Hij is ook niet jaloers dat God zich aan de jongen openbaarde en niet aan hem. Nee, u moet Eli niet zien als een vervelende, akelige vader, eerder als een aardige man.

Passief en tolerant
Ezechiel 18 laat zien dat een rechtvaardige vader slechte zonen kan hebben en dat de vader daar dan niet verantwoordelijk voor wordt gehouden. Maar de Here vindt dat Eli wél medeschuldig is aan de slechte daden van zijn kinderen. Eli weet heel goed wat zijn jongens allemaal uitspoken. Maar hij laat de dingen op zijn beloop. Hij vindt het niet prettig er veel van te zeggen. Hij houdt niet van confrontaties. Hij weet, maar handelt niet. Hij zucht erom en daar blijft het bij. En daarom zegt God: “Ik zal over Eli's huis voor altijd gericht oefenen om de ongerechtigheid, waarvan hij geweten heeft.” 3 Eli is oud en kan zelf geen toezicht houden over de dienst in de tabernakel. Toch is hij en houdt de Here hem verantwoordelijk!
Het zijn niet alleen de actieve, maar ook de passieve zonden die ons gezinsleven op kunnen breken. Eli laat na om als vader liefdevol maar stevig leiding te geven.

Uiteindelijk, als alle mensen over zijn zonen komen klagen, in de veronderstelling dat hij als hogepriester er iets aan zal doen, vermaant Eli zijn zonen. Hij zegt tegen hen: “Waarom doen jullie dergelijke dingen, dat ik het hele volk over die wandaden van jullie hoor spreken? Dat gaat niet mijn zonen. Het is geen goed gerucht dat ik hoor.”
In 1 Samuel 3:13 zegt de Here echter: “Hofni en Pinehas brachten een vloek over zich en Eli heeft hen niet eens berispt.”
Eli’s vermaning is te slap, de afkeuring te licht. In plaats van: “Het is geen goed gerucht dat ik hoor”, had Eli moeten zeggen: “Het is schandalig wat jullie hebben gedaan in het huis van God. Dit kan ik niet accepteren!” En hij had de daad bij het woord moeten voegen. Hofni en Pinehas brachten door hun ernstige zondige daden een vloek over zich. Uit liefde voor zijn zonen had hij in moeten grijpen!
Eli is te tolerant. Tolerantie is in onze tijd een populaire gedachte. Je oefent zo weinig mogelijk invloed uit op je kinderen, zodat hun eigen individualiteit tot ontplooiing kan komen. Maar als tolerantie zover gaat dat de vader geen richting meer geeft in zijn gezin, zit hij helemaal fout. Dat gebeurde bij de priester en richter Eli.
Tolerantie kan ook grenzen aan onverschilligheid en gemakzucht. Opvoeden is een klus, het is gemakkelijker de dingen maar over zijn kant te laten gaan. Het valt me ook op dat we bij Eli nergens de vader zien die totaal overstuur is door de vreselijke daden van zijn kinderen, of worstelt in gebed om het behoud van zijn jongens…
En als God via Samuël een verschrikkelijk oordeel uitspreekt over zijn huis, wat o.a. de dood van zijn zonen inhoudt, reageert hij heel gelaten en onthutsend fatalistisch. Hij zegt: ”Hij is de Here, Hij doe wat goed is in zijn ogen.” Eli brengt niets in tegen het afgrijselijke vonnis. Hij pleit niet bij de Here om herroeping van het oordeel. Hij doet gewoon niets…4

Op tijd corrigeren
Spreuken 19:18 vertelt: ‘Kastijd uw zoon, wanneer er nog hoop is.’ Of zoals Het Boek het zegt: ‘Straf uw zoon zolang dat nog helpt.’ De Engelse vertaling zegt erbij: ‘in zijn vroege jaren’. En het is de grote vraag of Eli dat laatste wel gedaan heeft. Want een zachtaardig man heeft vaak moeite om te disciplineren. Maar door toegeeflijkheid worden kinderen gesterkt in het slechte! En als het fout gaat in een gezin, woekert het kwade voort in steeds bredere kring, zoals een steen die in het water valt, steeds wijdere cirkels om zich heen maakt. De goddeloze zonen van Eli, worden uiteindelijk goddeloze priesters.

Eli verzuimt de heilige roeping die iedere vader heeft om zijn kinderen op tijd te corrigeren. Pas als iedereen er schande van spreekt dat zijn priesterlijke zonen bij de tempelvrouwen slapen, vermaant Eli hen een beetje. Maar dan is het te laat! Het kwaad is dan niet meer te keren. Eli had direct in het begin moeten ingrijpen toen zijn zonen het offervlees stalen, dan was hen allen veel ellende bespaard gebleven. Maar in plaats daarvan heeft hij het oogluikend toegestaan. Zelfs at hij ervan mee! 5 En zo kon het kwaad zich vasthechten in het hart van Hofni en Pinehas en ging het van kwaad tot erger. Daarom stelt de Here hem medeverantwoordelijk voor de vreselijke daden van zijn zonen.

Kinderen eren boven God
Waarom was Eli zo tolerant en zo zacht voor zijn zonen? De Bijbel zegt het onomwonden: ‘De eer van zijn zonen ging hem boven de eer van God.’ Dat is het grote verwijt dat de Here aan Eli maakt. Hofni en Pinehas hadden geschorst en radicaal uit het priesterambt gezet moeten worden. Maar die schande wilde Eli zijn zonen niet aandoen. Dat Gods eer daardoor werd aangetast, kwam voor hem op de tweede plaats. En dat het volk daardoor alle respect verloor voor het priesterambt en zelfs voor God, telde voor Eli niet zo zwaar als de oneer van zijn kinderen.
Eli zal gevreesd hebben dat hij zijn zonen zou verliezen als hij hen zou straffen. Maar juist als we nalaten om onze kinderen te tuchtigen als het nodig is, lopen we het gevaar ze kwijt te raken.
Misschien was Eli wel bang voor zijn volwassen zonen en liet hij daarom na om te doen wat hij behoorde te doen. 'Vrees voor mensen (ook voor je eigen kinderen) spant een strik.’ 6
Als we kinderen steunen in een zondige weg en zelfs meedoen, dan eren we onze zonen en dochters meer dan God!

Te druk
Eli was waarschijnlijk te druk met zijn dienst aan God om de zware en veeleisende taak van opvoeding goed te doen. Ik heb zelf gezien hoe moeilijk het was voor mijn man om als predikant/directeur genoeg tijd aan ons gezin te besteden. Gelukkig was ik er helemaal voor de kinderen en stond ik voor honderd procent achter mijn man. Dat was in die tijd het behoud voor ons gezin.
Maar van de vrouw van Eli lezen we niets. Waarschijnlijk zal ze niet van grote betekenis geweest zijn voor haar zonen. Ik denk dat de Schrift haar anders zeker had vermeld. In andere gevallen doet de Bijbel dat wel. Denk bijvoorbeeld aan de moeder van Mozes, Aäron en Mirjam. Haar kinderen groeiden op in een tijd dat haar man zware slavenarbeid in Egypte moest verrichten. Hij was niet veel thuis. En als hij er wel was zal hij doodop geweest zijn. Het leven is niet altijd zo ideaal als we wel zouden willen. Deze vrouw klaarde in die moeilijke tijd, waarin ze niet veel steun van haar man kon krijgen, een geweldige klus. Al haar kinderen dienden later de Here.
Eli was 40 jaar lang zeer actief als priester en richter. Hij had dus een dubbele functie. Op zichzelf is het goed voor een man een flinke taak te hebben. Maar als door zijn werk of bediening zijn vaderschap totaal ondersneeuwt, moet er wat veranderen!

Er is hoop!
De geschiedenis van Eli is een treurig verhaal zonder happy end. Maar zo hoeft het bij u niet te gaan! U moet zich niet laten ontmoedigen. Deze geschiedenis is in de Bijbel opgetekend opdat we ervan zouden leren en als het nodig is, tot inkeer en ommekeer zullen komen. Als we het laatste radicaal doen, is er hoop!
Misschien bent u ook zo’n laisser-faire persoon, die alles op zijn beloop laat. Dat kan veranderen! Want een zachtaardig man hoeft geen slappeling te zijn en te blijven. Hij kan een zachtmoedig man worden! Het Griekse woord voor zachtmoedigheid (praotes) houdt mildheid en vriendelijkheid in, maar ook sterkte en kracht. Iemand met een zacht karakter, die met moed de opdracht van God in zijn gezin ter hand neemt, kan met de hulp van God en de kracht van de Heilige Geest, een zachtmoedige vader worden.
Het is zo mooi dat er in de Bergrede staat dat de zachtmoedigen de nieuwe aarde zullen beërven. Zij zijn namelijk uitermate geschikt om goede leiders te zijn, ook in het gezin!

Els ter Welle

1 1 Samuel 4:19 en verder
2 1 Samuël 2:12 (St.Ver.)
3 1 Samuël 3:13
4 1 Samuël 3:18
5 1 Samuël 2:29
6 Spreuken 29:25