Schuld en schuldgevoelens
ds. Oscar Lohuis • 85 - 2009 • Uitgave: 6
Er zitten twee kanten aan het kwaad in deze wereld, aan het kwaad dat er is in ieder mens. Aan de ene kant daarvan is de persoonlijke beleving, aan de andere kant is er het kwaad zoals het in werkelijkheid is. Anders gezegd, we hebben te maken met het subjectieve en het objectieve. Het subjectieve is zoals ik het beleef, het objectieve is hoe het in werkelijkheid is. Ik illustreer het verschil tussen subjectief en objectief wel eens met het verschil tussen aan de ene kant links/rechts (als je dat zegt, ga je uit van je eigen positie of richting op dat moment; het is persoonlijk, het is jouw beleving; dat is dus subjectief) en aan de andere kant oost/west of noord/zuid (als je dat zegt, heb je het over in welke richting je je in werkelijkheid beweegt, vanuit het perspectief van hoe de wereld van buiten af gezien in elkaar zit; het is niet persoonlijk, maar algemeen geldend; dat is dus objectief).
In het postmoderne denken wordt de nadruk enorm gelegd op het subjectieve: het gaat erom hoe jij het beleeft. Veel mensen gaan zelfs zo ver dat zij menen dat er geen absolute, objectieve waarheid is. De waarheid is voor iedereen verschillend; wat waar is, is waar voor jou en wat waar is voor mij is waar voor mij. En daar moeten wij elkaar vrij in laten. Als je even doordenkt over deze overtuiging, dan kom je er achter deze niet houdbaar is. Want wie werkelijk niet gelooft in absolute waarheid, moet dat eigenlijk ook doortrekken naar het morele vlak, naar het gebied van goed en kwaad. Als er geen absolute waarheid is, dan is er ook niets absoluut te zeggen over wat goed en kwaad is. Dan is kwaad alleen kwaad als het kwaad is voor mij, of voor jou, of voor een andere dader. Maar dat is in de praktijk onhoudbaar, dan krijgen we de wet van de jungle. Dan zou er helemaal geen rechtspraak kunnen plaatsvinden, dan zou een rechter nooit tegen een dader kunnen zeggen: “Je bent schuldig!” Op grond waarvan zou dat dan gezegd kunnen worden?
Dit relativistische denken (het relativisme is de overtuiging dat alles relatief of persoonlijk is, niet algemeen geldend) zit ook gemakkelijk in onszelf. Wij worden veel meer beïnvloed door de tijdgeest dan we denken. Laatst drong het tot mij door dat er een wezenlijk verschil is tussen schuldgevoelens en schuld. Wij worstelen soms met schuldgevoelens. Soms is dat misschien ook wel goed, dat wij ons schuldig voelen over de dingen die wij verkeerd hebben gedaan. In de Psalmen vinden we daar ook voorbeelden van en die Psalmen helpen ons ook om met onze schuldgevoelens naar God te gaan, onze zonden te belijden en dan van onze schuldgevoelens bevrijd te worden. Onze persoonlijke beleving speelt wel degelijk een rol.
Maar het kan bijvoorbeeld ook zo zijn dat iemand een zonde heeft begaan en zich daar helemaal niet schuldig over voelt. Sommige mensen doen vreselijke dingen, maar hun geweten is gebrandmerkt, dat wil zeggen dat zij er niets meer bij voelen. Gebrandmerkte huid is ongevoelig geworden, omdat de zenuwen kapot zijn gegaan door de hitte van het ijzer. Zo kan het geweten ook ongevoelig zijn geworden. Hoe dieper je in de zonde zit, hoe minder de zonde je dwars zit. Maar het feit dat iemand zich niet schuldig voelt, wil nog niet zeggen dat die persoon niet schuldig is!
Vanwege de tijd waarin wij leven, durven wij vaak niet meer tegen ongelovigen te zeggen dat, ook als zij dat helemaal niet zo ervaren, zij een probleem bij God hebben. Je hebt de persoon en je hebt de persoon voor God. De persoon kan gerust zijn in zijn zonden, terwijl hij voor Gods aangezicht en in de ogen van God schuldig staat en de dood verdient. Wanneer iemand meent geen probleem met zonde en schuld te hebben, dan durven wij nog maar heel moeilijk die persoon te zeggen dat hij dat wel heeft. Dat is wat ik bedoel met het relativistische in onszelf. Misschien dat velen van ons nog wel belijden dat mensen schuldig staan voor God en onder Zijn oordeel staan vanwege Zijn gerechtigheid, maar we leven er niet naar. Omdat we gerust onze mond houden over de (objectieve) schuld die mensen hebben. Ook wij denken dat we mensen hier maar niet mee moeten lastigvallen als zij zelf prima in hun vel zitten en het probleem niet als zodanig ervaren. Ook wij zijn het objectieve, de absolute waarheid, te veel uit het oog verloren. Ook wij denken dat het geloof vooral iets is voor de privésfeer en dat degenen die zich daar mee bezig willen houden dat vooral moeten doen, maar dat we niet moeten menen dat alle mensen dat nodig hebben.
Het geloof in de Here Jezus Christus sluit het relativistische denken van onze tijd geheel uit. Als het nodig was dat God zelfs Zijn eniggeboren Zoon heeft opgeofferd en Hem als Lam voor de zonden heeft overgegeven, dan is het probleem van zonde en schuld een werkelijk probleem. Het klopt niet om aan de ene kant te belijden dat Christus stierf voor de zonden en aan de andere kant te leven alsof mensen zonder Christus niet werkelijk verloren gaan. Als het waar is dat God de Zoon voor mij stierf aan het kruis, hoe groot moet mijn schuld dan wel niet zijn geweest? Van die schuld ben ik mij in dit leven nog maar een klein beetje bewust geworden. Pas in de eeuwigheid zal ik werkelijk begrijpen hoe groot mijn schuld was, dan zal ik het objectief zien, vanuit Gods gezichtspunt. En dan zal ik nog veel meer het Lam aanbidden voor wat Hij voor mij deed.
ds. Oscar Lohuis
In het postmoderne denken wordt de nadruk enorm gelegd op het subjectieve: het gaat erom hoe jij het beleeft. Veel mensen gaan zelfs zo ver dat zij menen dat er geen absolute, objectieve waarheid is. De waarheid is voor iedereen verschillend; wat waar is, is waar voor jou en wat waar is voor mij is waar voor mij. En daar moeten wij elkaar vrij in laten. Als je even doordenkt over deze overtuiging, dan kom je er achter deze niet houdbaar is. Want wie werkelijk niet gelooft in absolute waarheid, moet dat eigenlijk ook doortrekken naar het morele vlak, naar het gebied van goed en kwaad. Als er geen absolute waarheid is, dan is er ook niets absoluut te zeggen over wat goed en kwaad is. Dan is kwaad alleen kwaad als het kwaad is voor mij, of voor jou, of voor een andere dader. Maar dat is in de praktijk onhoudbaar, dan krijgen we de wet van de jungle. Dan zou er helemaal geen rechtspraak kunnen plaatsvinden, dan zou een rechter nooit tegen een dader kunnen zeggen: “Je bent schuldig!” Op grond waarvan zou dat dan gezegd kunnen worden?
Dit relativistische denken (het relativisme is de overtuiging dat alles relatief of persoonlijk is, niet algemeen geldend) zit ook gemakkelijk in onszelf. Wij worden veel meer beïnvloed door de tijdgeest dan we denken. Laatst drong het tot mij door dat er een wezenlijk verschil is tussen schuldgevoelens en schuld. Wij worstelen soms met schuldgevoelens. Soms is dat misschien ook wel goed, dat wij ons schuldig voelen over de dingen die wij verkeerd hebben gedaan. In de Psalmen vinden we daar ook voorbeelden van en die Psalmen helpen ons ook om met onze schuldgevoelens naar God te gaan, onze zonden te belijden en dan van onze schuldgevoelens bevrijd te worden. Onze persoonlijke beleving speelt wel degelijk een rol.
Maar het kan bijvoorbeeld ook zo zijn dat iemand een zonde heeft begaan en zich daar helemaal niet schuldig over voelt. Sommige mensen doen vreselijke dingen, maar hun geweten is gebrandmerkt, dat wil zeggen dat zij er niets meer bij voelen. Gebrandmerkte huid is ongevoelig geworden, omdat de zenuwen kapot zijn gegaan door de hitte van het ijzer. Zo kan het geweten ook ongevoelig zijn geworden. Hoe dieper je in de zonde zit, hoe minder de zonde je dwars zit. Maar het feit dat iemand zich niet schuldig voelt, wil nog niet zeggen dat die persoon niet schuldig is!
Vanwege de tijd waarin wij leven, durven wij vaak niet meer tegen ongelovigen te zeggen dat, ook als zij dat helemaal niet zo ervaren, zij een probleem bij God hebben. Je hebt de persoon en je hebt de persoon voor God. De persoon kan gerust zijn in zijn zonden, terwijl hij voor Gods aangezicht en in de ogen van God schuldig staat en de dood verdient. Wanneer iemand meent geen probleem met zonde en schuld te hebben, dan durven wij nog maar heel moeilijk die persoon te zeggen dat hij dat wel heeft. Dat is wat ik bedoel met het relativistische in onszelf. Misschien dat velen van ons nog wel belijden dat mensen schuldig staan voor God en onder Zijn oordeel staan vanwege Zijn gerechtigheid, maar we leven er niet naar. Omdat we gerust onze mond houden over de (objectieve) schuld die mensen hebben. Ook wij denken dat we mensen hier maar niet mee moeten lastigvallen als zij zelf prima in hun vel zitten en het probleem niet als zodanig ervaren. Ook wij zijn het objectieve, de absolute waarheid, te veel uit het oog verloren. Ook wij denken dat het geloof vooral iets is voor de privésfeer en dat degenen die zich daar mee bezig willen houden dat vooral moeten doen, maar dat we niet moeten menen dat alle mensen dat nodig hebben.
Het geloof in de Here Jezus Christus sluit het relativistische denken van onze tijd geheel uit. Als het nodig was dat God zelfs Zijn eniggeboren Zoon heeft opgeofferd en Hem als Lam voor de zonden heeft overgegeven, dan is het probleem van zonde en schuld een werkelijk probleem. Het klopt niet om aan de ene kant te belijden dat Christus stierf voor de zonden en aan de andere kant te leven alsof mensen zonder Christus niet werkelijk verloren gaan. Als het waar is dat God de Zoon voor mij stierf aan het kruis, hoe groot moet mijn schuld dan wel niet zijn geweest? Van die schuld ben ik mij in dit leven nog maar een klein beetje bewust geworden. Pas in de eeuwigheid zal ik werkelijk begrijpen hoe groot mijn schuld was, dan zal ik het objectief zien, vanuit Gods gezichtspunt. En dan zal ik nog veel meer het Lam aanbidden voor wat Hij voor mij deed.
ds. Oscar Lohuis
