Wist je dat... - planeten
Feike ter Velde • 80 - 2004/05 • Uitgave: 7/8
Wist je dat...
de zon een ster is en dat zij het middelpunt is van ons planetenstelsel; alle planeten draaien om de zon. Het is een grote gasbol - de diameter is zo'n 100 keer groter dan die van onze aarde - die voornamelijk bestaat uit waterstof. In het centrum van de zon heersen zo'n grote temperatuur en druk dat daar waterstof door kernfusie wordt omgezet in helium. Bij deze reactie komt de energie vrij waardoor onze zon kan stralen. Voor ons is de zon veruit het helderste hemellichaam, maar temidden van alle andere sterren is het een heel gewone gele dwergster. Er zijn sterren die vele malen helderder zijn.
Venus door zijn witte wolkendek zeer veel zonlicht weerkaatst en daardoor, na de zon en de maan het helderste object aan de hemel is? In zichtbaar licht zien we geen structuur in de wolken, maar wel als we in ultraviolet kijken. Venus is ongeveer even groot als de aarde en lange tijd dacht men dat het een 'tweelingzuster' van de aarde zou zijn, met grote oceanen en moerassen onder een vochtige atmosfeer. Tegenwoordig weten we dat de witte wolken niet uit water bestaan maar uit druppeltjes zwavelzuur. De atmosfeer bestaat grotendeels uit kooldioxide, en door het broeikaseffect is de temperatuur aan het oppervlak zelfs hoger dan op Mercurius! De atmosferische druk aan het oppervlak is ruim 90 maal hoger dan op aarde.
Mars vanwege zijn rode kleur is vernoemd naar de Romeinse god van de oorlog. Deze rode kleur wordt veroorzaakt door ijzeroxide, feitelijk dus roest. Mars lijkt wel wat op de aarde, met een dag die ongeveer een half uur langer duurt, en het optreden van seizoenen door een scheve stand van de rotatieas, waardoor de poolkappen periodiek afsmelten en aangroeien. Maar Mars staat verder weg van de zon en doet er bijna twee jaar over om een omloop te voltooien.
Jupiter de grootste planeet is in het zonnestelsel en zwaarder is dan alle andere planeten en manen bij elkaar. Net als de andere reuzenplaneten heeft Jupiter een samenstelling die veel lijkt op die van de zon, met voornamelijk waterstof en helium. Jupiter heeft geen vast oppervlak en bestaat geheel uit gas. De buitenste delen van de atmosfeer van Jupiter hebben een patroon aangenomen dat bestaat uit donkere en lichte wolkenbanden, dat ook met kleine telescopen al is te zien. Er komen grote wervelstormen voor, waarvan de grootste -- de grote rode vlek -- al honderden jaren lang wordt gezien.
Naarmate je afdaalt in de atmosfeer, nemen temperatuur en druk steeds meer toe, waarbij het gas wordt samengeperst tot vloeistof en nabij het centrum gaat het vloeibare waterstof zich zelfs gedragen als een metaal. Elektrische stromen in deze kern wekken het sterke magneetveld op van Jupiter.
In 1979 werden voor het eerst gedetailleerde foto's gemaakt door de beide Voyager-ruimtesondes. Tegenwoordig worden er ook regelmatig fraaie opnamen gemaakt met de Hubble-ruimtetelescoop.
Saturnus bij iedereen bekend is door zijn ringen? Galilei zag reeds als eerste met zijn primitieve telescoop al dat er met deze planeet iets geks aan de hand is, maar het was de Nederlander Christiaan Huygens die in 1655 een ring kon onderscheiden. Al snel realiseerde men zich dat een massieve ring nooit stabiel rond een planeet zou kunnen draaien en dat de ring dus uit ontelbare kleine 'maantjes' moet bestaan. Tegenwoordig weten we dat de ringen inderdaad bestaan uit stukken steen en ijs, in grootte uiteenlopend van stofjes tot brokken van enkele meters.
Neptunus vrijwel net zo groot is als Uranus. Ook Neptunus is pas laat ontdekt, niet met de telescoop, maar door wiskundigen. De baan van Uranus vertoont namelijk kleine afwijkingen, die verklaard konden worden door aan te nemen dat een zware planeet op grotere afstand van de zon de baan verstoorde. John-Couch Adams in Engeland en Urbain le Verrier in Frankrijk berekenden onafhankelijk van elkaar de positie, waarna de planeet in 1846 op de voorspelde plaats werd ontdekt. Vanaf aarde is er op Neptunus weinig te zien, maar in 1989 scheerde de Voyager 2 langs de planeet en toonde ons een blauwe atmosfeer met opvallende witte wolken, maar ook met een grotere donkere wervelstorm die veel leek op Jupiters rode vlek. De blauwe kleur wordt veroorzaakt door methaangas.
de aarde niet alleen is, maar wordt begeleid door een grote maan. Deze satelliet van de aarde is opvallend groot voor zo'n betrekkelijk kleine planeet als de aarde. Astronomen noemen het aardemaan-systeem dan soms ook wel een 'dubbelplaneet'. Over het ontstaan van de maan doen allerlei theorieën de ronde.
Door inslagen van objecten uit de ruimte kreeg de maan het bekraterde oppervlak.. Een aantal zeer grote inslagen op het maanoppervlak, liet vloeibaar gesteente uitstromen over het oppervlak waardoor grote donkere bazaltvlakten ontstonden, die wij nu aanduiden met de vreemde naam zee of 'mare'.
BRON: TELEAC
de zon een ster is en dat zij het middelpunt is van ons planetenstelsel; alle planeten draaien om de zon. Het is een grote gasbol - de diameter is zo'n 100 keer groter dan die van onze aarde - die voornamelijk bestaat uit waterstof. In het centrum van de zon heersen zo'n grote temperatuur en druk dat daar waterstof door kernfusie wordt omgezet in helium. Bij deze reactie komt de energie vrij waardoor onze zon kan stralen. Voor ons is de zon veruit het helderste hemellichaam, maar temidden van alle andere sterren is het een heel gewone gele dwergster. Er zijn sterren die vele malen helderder zijn.
Venus door zijn witte wolkendek zeer veel zonlicht weerkaatst en daardoor, na de zon en de maan het helderste object aan de hemel is? In zichtbaar licht zien we geen structuur in de wolken, maar wel als we in ultraviolet kijken. Venus is ongeveer even groot als de aarde en lange tijd dacht men dat het een 'tweelingzuster' van de aarde zou zijn, met grote oceanen en moerassen onder een vochtige atmosfeer. Tegenwoordig weten we dat de witte wolken niet uit water bestaan maar uit druppeltjes zwavelzuur. De atmosfeer bestaat grotendeels uit kooldioxide, en door het broeikaseffect is de temperatuur aan het oppervlak zelfs hoger dan op Mercurius! De atmosferische druk aan het oppervlak is ruim 90 maal hoger dan op aarde.
Mars vanwege zijn rode kleur is vernoemd naar de Romeinse god van de oorlog. Deze rode kleur wordt veroorzaakt door ijzeroxide, feitelijk dus roest. Mars lijkt wel wat op de aarde, met een dag die ongeveer een half uur langer duurt, en het optreden van seizoenen door een scheve stand van de rotatieas, waardoor de poolkappen periodiek afsmelten en aangroeien. Maar Mars staat verder weg van de zon en doet er bijna twee jaar over om een omloop te voltooien.
Jupiter de grootste planeet is in het zonnestelsel en zwaarder is dan alle andere planeten en manen bij elkaar. Net als de andere reuzenplaneten heeft Jupiter een samenstelling die veel lijkt op die van de zon, met voornamelijk waterstof en helium. Jupiter heeft geen vast oppervlak en bestaat geheel uit gas. De buitenste delen van de atmosfeer van Jupiter hebben een patroon aangenomen dat bestaat uit donkere en lichte wolkenbanden, dat ook met kleine telescopen al is te zien. Er komen grote wervelstormen voor, waarvan de grootste -- de grote rode vlek -- al honderden jaren lang wordt gezien.
Naarmate je afdaalt in de atmosfeer, nemen temperatuur en druk steeds meer toe, waarbij het gas wordt samengeperst tot vloeistof en nabij het centrum gaat het vloeibare waterstof zich zelfs gedragen als een metaal. Elektrische stromen in deze kern wekken het sterke magneetveld op van Jupiter.
In 1979 werden voor het eerst gedetailleerde foto's gemaakt door de beide Voyager-ruimtesondes. Tegenwoordig worden er ook regelmatig fraaie opnamen gemaakt met de Hubble-ruimtetelescoop.
Saturnus bij iedereen bekend is door zijn ringen? Galilei zag reeds als eerste met zijn primitieve telescoop al dat er met deze planeet iets geks aan de hand is, maar het was de Nederlander Christiaan Huygens die in 1655 een ring kon onderscheiden. Al snel realiseerde men zich dat een massieve ring nooit stabiel rond een planeet zou kunnen draaien en dat de ring dus uit ontelbare kleine 'maantjes' moet bestaan. Tegenwoordig weten we dat de ringen inderdaad bestaan uit stukken steen en ijs, in grootte uiteenlopend van stofjes tot brokken van enkele meters.
Neptunus vrijwel net zo groot is als Uranus. Ook Neptunus is pas laat ontdekt, niet met de telescoop, maar door wiskundigen. De baan van Uranus vertoont namelijk kleine afwijkingen, die verklaard konden worden door aan te nemen dat een zware planeet op grotere afstand van de zon de baan verstoorde. John-Couch Adams in Engeland en Urbain le Verrier in Frankrijk berekenden onafhankelijk van elkaar de positie, waarna de planeet in 1846 op de voorspelde plaats werd ontdekt. Vanaf aarde is er op Neptunus weinig te zien, maar in 1989 scheerde de Voyager 2 langs de planeet en toonde ons een blauwe atmosfeer met opvallende witte wolken, maar ook met een grotere donkere wervelstorm die veel leek op Jupiters rode vlek. De blauwe kleur wordt veroorzaakt door methaangas.
de aarde niet alleen is, maar wordt begeleid door een grote maan. Deze satelliet van de aarde is opvallend groot voor zo'n betrekkelijk kleine planeet als de aarde. Astronomen noemen het aardemaan-systeem dan soms ook wel een 'dubbelplaneet'. Over het ontstaan van de maan doen allerlei theorieën de ronde.
Door inslagen van objecten uit de ruimte kreeg de maan het bekraterde oppervlak.. Een aantal zeer grote inslagen op het maanoppervlak, liet vloeibaar gesteente uitstromen over het oppervlak waardoor grote donkere bazaltvlakten ontstonden, die wij nu aanduiden met de vreemde naam zee of 'mare'.
BRON: TELEAC
