Over duo-ethanasie en de glijdende schaal van ethische keuzes
Toen in de jaren ’90 in Nederland de euthanasie-wetgeving werd aangenomen, was Nederland het eerste land ter wereld dat deze stap zette. De wet kende een aantal criteria waaraan een euthanasie-verzoek tot op de dag van vandaag moet worden gewogen. Deze criteria laten ruimte voor interpretatie. Nu, meer dan 30 jaar verder zien we de gevolgen hiervan. We worden geconfronteerd met de wet van de glijdende schaal. Deze drogredenering in de retoriek is helaas een welbekende realiteit in het harde en werkelijke leven van alledag.
In het Reformatorisch Dagblad van 13 februari wordt dit principe van de glijdende schaal door ethicus Stef Groenewold treffend uitgelegd (wel achter de paywall). Naar aanleiding van het bericht dat oud-premier van Agt samen met zijn vrouw middels euthanasie uit het leven was gestapt, werden hem een aantal vragen gesteld over deze ontwikkeling. Hij vertelt dat de euthanasie-wetgeving aanvankelijk met name werd toegepast bij kankerpatiënten in de terminale fase, maar dat later er meer ruimte kwam in de interpretatie van de wetgeving en dat dit niet als onverdeeld positief moet worden gezien.
Zes criteria voor euthanasie
Er zijn zes criteria voor een weging van een verzoek tot beëindiging van het leven binnen de euthanasie-wetgeving. Dit zijn:
Het verzoek moet vrijwillig en weloverwogen zijn
Er moet sprake zijn van uitzichtloos en ondraaglijk lijden
Een arts moet de aanvrager informeren over zijn of haar vooruitzichten
Er is geen redelijke andere oplossing mogelijk
Het verzoek kan alleen gedaan worden onder raadpleging van een onafhankelijke arts
Het gehele proces van een euthanasie-verzoek moet voldoen aan een medisch zorgvuldige uitvoering
Zoals je kunt zien, zit er inderdaad ruimte in deze criteria. Zo is er de vraag of iemand een vrijwillig en weloverwogen verzoek kan doen als hij of zij aan een geestesziekte lijdt of als iemand te maken krijgt met achteruitgang van het brein door bijvoorbeeld dementie? En wat is een redelijke andere oplossing? Het woord redelijk zal door verschillende mensen verschillend worden geïnterpreteerd.
Maar de meeste ruimte zit in hem in het sleutelcriterium van ondraaglijk en uitzichtloos lijden. Dat blijkt ook, want met de loop van de tijd is dit meer en meer in de handen van aanvrager gelegd. Als iemand zelf het lijden (subjectief) als ondraaglijk en uitzichtloos ervaart, weegt dat steeds zwaarder mee. Wat voor de een nog draaglijk is, is dat voor de ander immers niet meer. Waar de een in hetzelfde proces nog uitzicht en vooruitzicht heeft, heeft een ander dat niet.
Een verschuiving van de grenzen
En wat we zien is dat dit met de tijd heeft geleid tot een verschuiving van de grenzen. Een paar cijfers van Groenewold uit het interview in het Reformatorisch Dagblad: in 2022 kreeg de Regionale Toetsingscommissie Euthanasie 8720 aanvragen te toetsen. Dit is 13,7% meer dan het jaar ervoor. In 2022 was het aantal mensen dat stierf door euthanasie 5,1%, het jaar ervoor was dat nog 4,6%. Inmiddels gaat het bij 40% van de gevallen van euthanasie in Nederland om mensen die kampen met psychiatrische problemen en/of een opeenstapeling van ouderdomsziekten en kwalen. Het criterium van ondraaglijk en uitzichtloos lijden schuift hierin dus op.
Het is ook een teken van de tijd van het liberale individualisme waarin wij leven. Die levensvisie stelt dat ieder mens absoluut vrij is om zijn of haar leven te leiden naar zijn of haar keuzes. Ook de dood wordt daar steeds meer onderdeel van, want daar ben je net zo goed regisseur van je eigen bestaan.
Het zelfgekozen einde wordt aldus geromantiseerd als horend bij het ideaal van het goede leven: jij kiest wanneer het genoeg is geweest en zo voorkom je onnodig lijden. In dit kader moet ook de nog verdergaande wens van een partij als D66 worden gezien om tot invoering van wetgeving te komen die het zelfgekozen levenseinde, ongeacht de omstandigheden, mogelijk maakt (dus zonder dat er sprake is van ondraaglijk en uitzichtloos lijden).
Een waarschuwing
En dit brengt ons bij de kern van dit artikel. De ethische keuzes van onze moderne, goddeloze samenleving zijn niet alleen onbijbels, maar ook stappen in een proces dat niet de goede kant opgaat, juist omdat ze gedragen worden door een levensvisie die ongezond is. Ongezond omdat die zich niet schikt naar de maatstaf van God, die als Schepper en absoluut Goed, weet wat het goede leven is en hoe het geleefd zou moeten worden.
Het zijn stappen die onderdeel zijn van een steeds verder (af)glijdende schaal. In dit artikel over euthanasie zien we hoe dit met de tijd is gegaan: er is nu meer mogelijk dan ooit tevoren als het aankomt op het geassisteerd beëindigen van een mensenleven.
Maar dit is niet de enige ethische kwestie waarbij dit speelt. Je ziet hetzelfde bij het debat rond abortus, de discussie over het vrije gebruik van verslavende genotsmiddelen als drank en drugs en je zult het ook zien rond het gebruik van AI, het gerommel met het begin van het leven in genetische manipulatie, klonen en (kunstmatige) embryo’s. Deze kwesties gaan dieper dan het ethische probleem dat voorligt; het gaat ten diepste over de gedachten erachter. Waarom wil men dit? Waarom zet men deze stappen?
Vaak komen deze achterliggende gedachten neer op een paar uitgangspunten, die in Bijbel al naar voren komen en die zouden kunnen worden samengevat als zondige opstand tegen God. Het begint altijd bij de oerzonde: ik wil zelf mijn leven bepalen met alles daarin, want ik ben mijn eigen god. Ik alleen heb mijn vrijheid om goed of kwaad te doen.
Ten tweede draait het om egoïsme en soms daarbij ook hebzucht: ik wil dit, ik wil mijn beste leven, ik wil eruit halen wat erin zit.
Ten derde hebben de voorstanders van een steeds ruimer euthansie-beleid een verkeerd beeld van wat een goed leven is: elke vorm van lijden wordt steeds meer onwenselijk. Een goed leven is een gelukkig leven waarin altijd alles kan en waarin het lijden niet thuishoort. Is dat niet het geval, dan is het leven zelf al snel niet meer de moeite waard. Alles wat hoger, groter en heilig is, alles wat jezelf overstijgt, wordt hieraan ondergeschikt gemaakt. En dat je door lijden ook kan groeien, dat relaties hersteld kunnen worden, dat zaken verdiept kunnen worden en je ervan kunt leren, dat in het lijden kortom waardevolle ervaringen kunnen zijn, dat wordt niet gezien.
Als Bijbelgetrouwe christenen is het daarom van het grootste belang dat we de vraag naar de achterliggende gedachten achter ethische keuzes en pleidooien zien en wegen. Dat doen we in het licht van de Bijbel en wat God ons daarin voorhoudt. En dan zullen we daar vervolgens ook voor moeten staan, want alles wat verkocht wordt onder het motto van zogenaamde mooie, goede en progressieve mensenrechten en waarden, is dat lang niet altijd en dat blijkt als je ook maar even verder kijkt.
