Voltooid leven: onderzoeksresultaten
Dit artikel is het vervolg op het opiniestuk van 6 februari 2024. Het laat de resultaten zien van onderzoek van Margot Zomers samengevoegd in: ‘Voltooid leven. Ouderen met een doodswens zonder dat ze ernstig ziek zijn’. De wetenschapster heeft rondom dit thema onderzoek gedaan onder 32.477 personen van 55 jaar en ouder. Middels een vragenlijst wist zij data te verzamelen. Wat zijn haar bevindingen?
Van de ruim 32.000 benaderde personen namen 21.294 mensen de moeite om te reageren. Zij vulden de uitgebreide vragenlijst in en dat maakt dit onderzoek qua omvang belangwekkend; een respons van ruim 65% is voor een enquête als dit heel hoog is.
In het Nederlands Dagblad van 3 februari gaf mevrouw Zomers een interview over haar bevindingen. Ze stelt dat er meer antwoorden zijn op een doodswens van een oudere zonder ernstige ziekte dan het inwilligen van die eis binnen vast te stellen wettelijke kaders. ‘Met hulp op maat,’ zo staat in het Nederlands Dagblad, ‘zoals via professionele hulp, erkenning en een goed gesprek, zijn veel meer antwoorden mogelijk dan alleen stervenshulp bieden. Zo’n driekwart van de ondervraagden met een doodswens wil namelijk niet zover gaan om daadwerkelijk zijn of haar leven zelf te beëindigen.’
Dit komt omdat de doodswens niet zo zeer een wens om dood te zijn is, maar in de meeste gevallen meer het gevolg is van andere omstandigheden. In de Bijbel lezen in oudere vertaling we met regelmaat dat mensen ‘oud zijn en de dagen zat’ als ze op leeftijd komen. In wat Margot Zomers beschrijft herken je daar de invulling van. Een veel geuite uitspraak, die ik als voorganger ook vaak heb gehoord van mensen in een (zware) laatste fase van hun leven, is in dit verband: ‘Ik hoef morgen niet meer wakker te worden.’ Daar kun je van schrikken, maar je kunt het ook als een normaal onderdeel van de afronding van het leven zien. Het is loslaten en afscheid nemen, als je leven ten einde komt en dat is getuige Gods Woord ook iets van alle tijden.
De wens op de dood komt vaker voor bij mensen die alleen wonen, geen kinderen hebben, behoren tot lagere sociale klassen, die in verstedelijkt gebied wonen en niet religieus zijn, zo ontdekte de wetenschapster. Dat mag ons niet verbazen, want dat is het gevaar van een leven in de leegte. Als er geen verbindingen zijn met anderen en vooral niet met God in zijn hoop en liefde, dan blijft er duisternis (en lijden) over. Je wordt ongelukkig van zulke leegte; het is wanhopig en uitzichtloos.
De wens om dan niet meer verder te willen leven is niet vreemd. Maar het is geen echte doodswens, wat ook blijkt uit de veranderlijkheid ervan. Zelfs als iemand oprecht dood wil, kunnen omstandigheden veranderen en daarmee ook deze wens, zo weet mevrouw Zomers in haar onderzoek aan te tonen.
Een veelzeggend citaat uit het interview in het Nederlands Dagblad is: ‘Bij iemand die angstig en paniekerig is dat hij of zij verder moet leven, of vreest anderen tot last te zijn, kun je de vraag stellen of diegene weloverwogen en vrijwillig kan kiezen voor de dood, meent ze. ‘De dood is onomkeerbaar. Niet dat deze mensen geen zelfstandige keuzes kunnen maken, maar je moet dus heel zorgvuldig met een uitgesproken doodswens omgaan, want die kan allerlei betekenissen hebben. Het laatste wat je wilt is dat ouderen met nieuwe wetgeving een negatieve boodschap gaan ervaren die ze richting een voortijdige dood wijst.’
Met andere woorden: beoordeel het maar eens als de situatie rondom het vrijwillige levenseinde bij voltooid leven zo complex is. Dat is geen mens gegeven. Nee, zo zeggen wij gelovigen in dat geval terecht: dat kan alleen God.
En daarmee blijkt dat wat ik uit geloof al concludeerde in het eerste opiniestuk over dit onderwerp, dus ook door onderzoeksresultaten wordt bevestigd. De mens is geen eiland en moet in verbinding met anderen worden begrepen, precies zoals God ons heeft geschapen: wezens in relatie met God en met elkaar.
Het beoordelen van een verzoek tot levensbeëindiging is vrijwel onmogelijk. Dat geeft ook Margot Zomers aan naar aanleiding van haar onderzoek. De factoren die meespelen zijn complex en veranderlijk. Fouten kun je niet maken, want het einde is onomkeerbaar. Laat je dus nooit wegzetten als ouderwets en achterhaald omdat je gelooft. Ook niet in deze. Opnieuw blijkt uit onderzoek dat waar is wat God al leert in de Bijbel en wat je als weldenkend mens ook kunt bedenken. Christenen zijn geen zure mensen die de vrijheid van anderen willen beknotten. Wij zijn mensen die met ogen van geloof hebben leren kijken en die met de bril van Gods Woord het leven en de dood willen beschouwen. En zoals iedere keer maar weer opnieuw blijkt: Gods weg is betrouwbaar en waar. Voor alle mensen, van alle tijden.
Roelof Ham
